Οι παροιμίες αποτυπώνουν την πείρα του λαού πάνω σε θέματα καθημερινής ζωής και μάλιστα με έμμετρο τρόπο. Οι παροιμίες αποτελούν το απόσταγμα της λαϊκής σοφίας. Αποτελούν ένα μέρος του λαϊκού μας πολιτισμού, τεράστιο σε όγκο και πλουσιότατο σε αξία. Αποτελούν ένα τεράστιο κεφάλαιο πείρας, βγαλμένης μέσα από τη ζωή, χρησιμότατης σε κάθε άνθρωπο.Απλοί άνθρωποι, χωρίς ιδιαίτερη ή και με καθόλου γραμματική μόρφωση, αποδίδουν με όμορφο και περιεκτικό τρόπο διάφορα περιστατικά της ζωής. Για παράδειγμα κάποιος, που έχασε τον γάιδαρό του, βγήκε να τον αναζητήσει. Συνάντησε στο δρόμο κάποιον και τον ρώτησε αν είδε το ζώο του. Εκείνος αντί για άλλη απάντηση του είπε έμμετρα και εύθυμα: «Κάλλιο γαϊδουρόδενε παρά γαϊδουρογύρευε!» Ένας άλλος ευρισκόμενος σε ψυχική ευφορία ύστερα από ένα χαλασμό κόσμου με βροχή, βροντές και αστραπές μονολόγησε: «Όποιος πέθανε μετάνιωσε!». Με παρόμοιους τρόπους έχουν δημιουργηθεί όλες οι παροιμίες.Οι παροιμίες σχετίζονται με τα ρητά αρχαίων ή νεωτέρων σοφών και σε πολλές περιπτώσεις το νόημά τους ταυτίζεται απολύτως, όπως φαίνεται παρακάτω με ταυτόχρονη αναφορά.

Ακολουθεί μια συλλογή παροιμιών που λέγονται στην περιοχή του Περιβολίου (και στα γύρω χωριά).

  • Γινάτι η γίδα, γινάτι το κέρατο, κάτω το κέρατο.

Λέγεται σε περιπτώσεις αντιδικιών, όταν δεν υποχωρεί κανένα από τα αντίδικα μέρη οπότε κυριαρχεί το πείσμα.

  • Το γινάτι βγάζει μάτι.

Το πείσμα δεν φέρνει καλά αποτελέσματα.

  • Καλύτερα να σου βγει το μάτι παρά το όνομα.

Αν λεχθεί κάτι κακό για κάποιον άνθρωπο, μένει και είναι πολύ δύσκολο να ακυρωθεί ή να αλλάξει.

  • Καλός είναι ο αγιασμός, αλλά πάρε και καμιά γάτα.

Αναφέρεται σε περιπτώσεις που είναι σοβαρή η κατάσταση και δεν πρέπει να εφησυχάζουμε αλλά να έχουμε τεταμένη την προσοχή μας ώστε να πάρουμε πρόσθετα μέτρα.

  • Όποιος πέθανε μετάνιωσε.

Έχει εφαρμογή σε περιπτώσεις που παίρνουμε αποφάσεις υπό την επήρεια κάποιων γεγονότων, για τις οποίες μετανιώνουμε αργότερα.

  • Της αμάκας το τσιγάρο είναι ωραίο και μεγάλο.

Όταν αποκτάς κάτι χωρίς να καταβάλεις κόπο ή χρήματα, δωρεάν, σου φαίνεται ωραίο και καλό, ακόμα και αν έχει ελαττώματα.

  • Ξύδι χάρισμα, γλυκό σαν μέλι.
  • Του χάριζαν ένα γάιδαρο, κι αυτός τον κοίταγε στα δόντια.
  • Πέτρα που κυλάει δε μαλλιάζει.

Αναφέρεται σε ασταθή συμπεριφορά, όταν κάποιος αλλάζει τακτικά απόψεις, δουλειά κλπ.

  • Κύλησε ο τέντζερης και βρήκε το καπάκι.

Λέγεται για τις περιπτώσεις που δύο άτομα ταιριάζουν απόλυτα μεταξύ τους.

  • Άκουε γέρου συμβουλή και παιδευμένου γνώμη.

Η αξιοποίηση της πείρας άλλων ανθρώπων είναι πολύ σημαντική υπόθεση.

  • Με το δρεπάνι θέρισε, γυναίκα. Όχι εγώ θέλω με το ψαλίδι.

Πριν πολλά χρόνια, όταν δεν υπήρχαν μηχανές και οι αγρότες θέριζαν τα σιτηρά με το δρεπάνι, πήγε ένα ανδρόγυνο να θερίσει. Ο άνδρας θέριζε με το δρεπάνι. Η γυναίκα θέριζε με ένα ψαλίδι, αν και είχε δρεπάνι. Προφανώς ο τρόπος αυτός ήταν αναποτελεσματικός γι’ αυτό της λέει ο άνδρας της να πάρει το δρεπάνι. Αυτή όμως επέμενε στο ψαλίδι. Πολλοί άνθρωποι θεωρούν ότι αυτό που κάνουν είναι το σωστό και μάλιστα επιμένουν πεισματικά σ’ αυτό, προφανώς από εγωισμό, αν και καταλαβαίνουν και οι ίδιοι ότι δεν έχουν δίκιο.

  • Άδειο σακί δεν στέκεται, γεμάτο δεν λυγάει.

Ένα άδειο ασκί δεν μπορεί να σταθεί όρθιο. Το περιεχόμενο είναι εκείνο που του δίνει αξία και το κρατεί όρθιο. Το ίδιο ισχύει και για τους ανθρώπους. Οι κενοί, οι ανάξιοι και ανίκανοι δεν μπορούν να σταθούν.

  • Τα άδεια βαρέλια κάνουν τον περισσότερο κρότο.

Το ίδιο συμβαίνει και με τους ανθρώπους. Οι άδειοι, όσοι δεν έχουν ικανότητες, χαρίσματα, γνώσεις, πνευματικότητα κάνουν θόρυβο για να τους προσέξουν οι άλλοι.

  • Άπλωνε τα πόδια σου, όσο φτάνει το πάπλωμά σου / κατά το πάπλωμά σου.

Αν απλώσουμε τα πόδια μας πολύ και βγουν έξω από το πάπλωμα θα κρυώσουμε. Ανάλογα ισχύει και όταν προσπαθούμε να κάνουμε πράγματα που δεν μας επιτρέπουν οι οικονομικές μας δυνατότητες, οι γνώσεις μας, γενικά οι ικανότητές μας.

  • Μη φυτρώνεις εκεί που δε σε σπέρνουνε.

Πολλοί άνθρωποι συνηθίζουν να ανακατεύονται σε ξένες υποθέσεις χωρίς να κληθούν, σε θέματα άλλων, γεγονός που μπορεί να προκαλέσει διάφορα ζητήματα.

  • Καλύτερα να χάσεις το μαλλί παρά το πρόβατο.

Υπάρχουν καταστάσεις κάποιες φορές στη ζωή που οι απώλειες είναι αναπόφευκτες. Τότε φροντίζουμε να χάνουμε το λιγότερο, το μικρότερο (μαλλί) και όχι το περισσότερο, μεγαλύτερο (πρόβατο). Σχετικό είναι το αρχαίο ρητό «το μη χείρον βέλτιστον» (καλύτερο είναι το λιγότερο κακό).

  • Απ’ το ντιπ καλή είναι και η Χρύσω τ’ Χαμπίπ’.

Ένας άνδρας δεν μπορούσε να παντρευτεί στην περιοχή του. Λόγω της εξωτερικής του εμφάνισης δεν τον έπαιρνε καμία. Σε ένα μακρινό χωριό βρέθηκε μια γυναίκα που συμφωνούσε να τον παντρευτεί. Ήταν όμως λίγο μεγάλη στην ηλικία. Το όνομά της Χρυσούλα (Χρύσω) Χαμπίπη. Ο αδελφός του γαμπρού δίσταζε λόγω της ηλικίας της μέλλουσας νύφης. Εκείνος όμως το είχε πάρει απόφαση: «Δε βαριέσαι. Απ’ το ντιπ καλή είναι κι η Χρύσω τ’ Χαμπίπ’!»

  • Στη ΄λότελα καλή κι η Παναγιώταινα.
  • Απ’ το ντιπ καλό και το μαγγίπ’.
  • Στην ανυδριά καλό είναι και το χαλάζι.

Σε περίοδο ξηρασίας η γη χρειάζεται βροχή. Αν δεν βρέχει όμως θεωρείται καλό και το χαλάζι σαν υποκατάστατο.

  • Δεν σου λείπει λαγκιόλι, σου λείπει μάνα.

Βασικό γυναικείο ένδυμα τα παλιά χρόνια ήταν η «μαλλίνα». Αποτελούνταν από τρεις «μάνες» (μεγάλα κομμάτια υφάσματος) και τέσσερα «λαγκιόλια» (μικρά κομμάτια υφάσματος). Λέγεται για κάποιον ο οποίος δεν μπορεί να καταλάβει ένα απλό πράγμα.

  • Βροντάν τα σίδερα βροντάν κι οι σακοράφες.

Αναφέρεται σε περιπτώσεις που η σύγκριση μεταξύ ατόμων ή καταστάσεων είναι συντριπτική υπέρ του ενός.

  • Άλλα τα μάτια του λαγού / πέρδικας κι άλλα της κουκουβάγιας.

Γι’ αυτό βλέπουν τα πράγματα με άλλο μάτι, από άλλη σκοπιά. Το ίδιο συμβαίνει και με τους ανθρώπους.

  • Αλλού χτυπάν οι ποταμοί κι αλλού χτυπάν τα ρυάκια.
  • Άλλη η ορμή του ποταμού κι άλλη η ορμή του ρυακιού.
  • Μιλάν οι κούρσες μιλάν και τα πατίνια.
  • Όποιος βιάζεται σκοντάφτει.
  • Η βιάση ψήνει το ψωμί μα δεν το καλοψήνει.
  • Όσο βιάζεται η γριά τόσο κόβεται η κλωστή.
  • Πάω αργά γιατί βιάζομαι.
  • Το γλήγορο με το καλό δύσκολα ταιριάζουν.

Είναι δύσκολο συνήθως να κάνουμε κάτι και γρήγορα και καλά. Ένα από τα δυο θα υπερισχύσει, δηλαδή ή η ταχύτητα ή η ποιότητα.

  • Βάστα να γεμίσω (το όπλο).

Ο εχθρός δεν περιμένει πότε θα ετοιμαστείς εσύ για να επιτεθεί. Πρέπει να ενεργείς χωρίς χρονοτριβή.

  • Ο οκνός κι ο γλήγορος μαζί γιοματίζουν.
  • Καλά να πάμε κι ας αργήσουμε.

Λέγεται στην περίπτωση που κάποιος είναι βραδύς στο βάδισμα, στην ομιλία, στη δουλειά, στην αντίληψη.

  • Της νύχτας τα καμώματα τα βλέπει η μέρα και γελάει.

Αφορά τα έργα, τις δουλειές που γίνονται τη νύχτα, ιδιαίτερα παλιότερα όταν δεν υπήρχε η δυνατότητα καλού φωτισμού, και επομένως ήταν εύκολο να γίνουν λάθη και ατέλειες.

  • Σένα τα λέω πεθερά για να τ’ ακούσει η νύφη.

Λέμε έμμεσα κάτι που δεν μπορούμε να το πούμε απευθείας.

  • Βαράει το σαμάρι για ν’ ακούσει το γομάρι.

Σχετική με την προηγούμενη.

  • Φταίει ο γάιδαρος και δέρνουν το σαμάρι.
  • Καιρός πανιά, καιρός παιδιά, καιρός αδράχτια μοναχά.

Αναφέρεται στις γυναίκες σε σχέση με τον χρόνο. Όταν είναι νέες κοπέλες σκέφτονται το γάμο και πώς θα κάνουν τα προικιά τους (πανιά). Όταν παντρευτούν το ενδιαφέρον μετατοπίζεται στα παιδιά τους, πώς θα τα μεγαλώσουν και αναθρέψουν καλύτερα. Περνώντας τα χρόνια γεράζουν, χάνουν τις δυνάμεις τους και προσφέρουν αυτό που μπορούν, δηλαδή το γνέσιμο.

  • Σε κουφό καμπάνα κι αν χτυπάς, τυφλό κι αν θυμιατίζεις και μεθυσμένο αν κερνάς όλα χαμένα πάνε.

Λέγεται στις περιπτώσεις εκείνες που δεν υπάρχει η δυνατότητα συνεννόησης με κάποιον είτε διότι δεν μπορεί να αντιληφθεί κάποια πράγματα είτε διότι κινείται σε τελείως διαφορετικό επίπεδο.

  • Στου κουφού την πόρτα όσο θέλεις βρόντα.
  • Στραβός βελόνα γύρευε μέσα σε αχυρώνα κι ένας κουφός του έλεγε: «την άκουσα που εβρόντα».
  • Έχει ανάγκη το σκυλί απ’ τα γκόρτσα;

Τα γκόρτσα είναι φρούτα ξινά με όχι καλή γεύση. Όποιος καταφέρνει και τα τρώει σημαίνει ότι τα καταφέρνει καλά στα δύσκολα.

  • Κάλλιο λάχανο με γέλιο παρά ζάχαρη με γκρίνια.

Τονίζει το πόσο κακό πράγμα είναι η γκρίνια και πόσα προβλήματα και άσχημες καταστάσεις μπορεί να προκαλέσει.

  • Αυτός κοιμάται κι η τύχη του δουλεύει.
  • Αν έχεις τύχη διάβαινε και ριζικό περπάτει.
  • Μη κοιτάς τα στραβά μου τα πόδια, κοίτα την ίσια μου την τύχη.

Μπορεί κάποιος να έχει ένα εμφανές μειονέκτημα, σωματικό ή μη, αλλά μπορεί να έχει πολλά άλλα προτερήματα και χαρίσματα.

  • Κάθε μέρα δεν είναι τ’ Αϊ-Γιαννιού.

Είναι κι άλλες γιορτές. Δεν είναι δυνατόν κάποιος να είναι συνέχεια τυχερός.

  • Δεν είναι της Αναλήψεως ολοένα.

Την ημέρα της Αναλήψεως πολλοί κτηνοτρόφοι είχαν τη συνήθεια να ψήνουν αρνιά, να κάνουν πίτες και να περνούν καλά καλώντας ταυτόχρονα και τις αρχές του χωριού.

  • Αν δεν μπορείς να θερίσεις, βγάλε ρόβι.

Κάποιος στο θερισμό παραπονιόταν από τεμπελιά ότι δεν μπορεί να θερίσει. Τότε του λένε οι άλλοι να κάνει άλλη δουλειά (να βγάλει ρόβι).

  • Παπάς στην πόλη, παπαδιά μολογάει.

Ο παπάς πήγε στην πόλη, είδε κόσμο, έμαθε νέα. Όταν γύρισε στο χωριό διηγούνταν η παπαδιά τα νέα. Λέγεται στην περίπτωση που ενώ υπάρχει ειδικός για κάποιο θέμα πετάγονται άλλοι άσχετοι για να μιλήσουν γι’ αυτό.

  • Ο παπάς βλογάει πρώτα τα γένια του.

Ο παπάς, όταν αρχίζει την ακολουθία με το “Ευλογητός ο Θεός” κάνει τον σταυρό του και ύστερα από συνήθεια, βάζει το χέρι του στο στήθος, εκεί όπου καταλήγουν τα γένια του. Ο λαός νομίζει πως με την κίνηση αυτή ο παπάς ευλογάει τα γένια του. Χρησιμοποιείται για τους συμφεροντολόγους.

  • Τώρα που βρήκαμε παπά θα θάψουμε πέντ’ έξι.
  • Αν είσαι και παπάς με την αράδα σου θα πας.
  • Τα ράσα δεν κάνουν τον παπά.

Εκείνο που δίνει την αξία δεν είναι τόσο η εξωτερική εμφάνιση, όσο το περιεχόμενο.

  • Αλλού ο παπάς κι αλλού τα ράσα του.
  • Αλλουνού παπά ευαγγέλιο.

Εννοεί ότι κάτι είναι άσχετο με κάτι άλλο ή ότι κάποιος είναι αναρμόδιος για κάποιο θέμα. Προήλθε από ένα περιστατικό που συνέβη στην Κεφαλονιά. Ένας αγράμματος παπάς πήγε σε ένα χωριό για να λειτουργήσει στη θέση ενός άλλου παπά, που ήταν για καιρό άρρωστος. Επειδή ήταν αγράμματος στο δικό του ευαγγέλιο έβαζε σημάδια για να ξέρει τι πρέπει να λέγει κάθε φορά. Εδώ όμως ο παπάς σαν μορφωμένος δεν έβαζε σημάδια. Ξεκίνησε να διαβάζει το ευαγγέλιο του Ασώτου, οπότε κάποιος το κατάλαβε και τον διέκοψε. Ο παπάς πήγε να τα μπαλώσει λέγοντας: «Εμ, τι να κάνω. Αυτό είναι αλλουνού παπά ευαγγέλιο!».

  • Παπά παιδί, διαόλου εγγόνι.
  • Όχι για μας παπαδιά, για τον άλλο τον κόσμο.

Ένας παπάς συνήθιζε να κάνει κήρυγμα κάθε Κυριακή στην εκκλησία. Κάποια Κυριακή, που ήταν παρούσα και η παπαδιά, μιλούσε για την αγάπη προς τον πλησίον λέγοντας χαρακτηριστικά ότι «όποιος έχει δύο χιτώνες, πρέπει να δίνει τον ένα σε άλλον που δεν έχει». Το άλλο Σάββατο ο παπάς λούστηκε και θέλησε να αλλάξει ρούχα. Ζητάει από την παπαδιά να του δώσει πουκάμισο. Αλλά εκείνη του απαντάει: «Μα δεν είπες παπά μου την προηγούμενη Κυριακή όποιος έχει δύο πράγματα να δίνει το ένα; Έτσι κι εγώ έδωσα το ένα πουκάμισο γιατί είχες δύο». «Ναι αλλά δεν το είπα για μας παπαδιά. Για τον άλλο τον κόσμο το είπα». Όταν κάποιος λέει κάτι, πρέπει ο ίδιος πρώτος να το εφαρμόζει.

  • Του παπά το γομάρι, του παπά και το σιτάρι.

Είδε κάποιος το γάιδαρο του παπά να βόσκει μέσα σε ένα χωράφι σπαρμένο με σιτάρι και ανάφερε σχετικά στον αγροφύλακα. Εκείνος του απάντησε ότι «του παπά είναι το γομάρι, του παπά είναι και το σιτάρι». Όταν κάτι είναι δικό σου το κάνεις ό,τι θέλεις.

  • Για χάρη του βασιλικού ποτίζεται κι η γλάστρα.

Υπάρχουν περιπτώσεις που ένας άνθρωπος εκμεταλλεύεται κάποια συγκυρία για να καρπωθεί ένα όφελος που προκύπτει από αυτή.

  • Δυο γελούν κάτι ξέρουν. Ένας γελά είναι τρελός.

Αν πολλοί κάνουν κάτι με ένα τρόπο και ένας επιμένει να το κάνει διαφορετικά, τότε κάτι συμβαίνει.

  • Δυο καρπούζια σε μια μασχάλη δεν χωράνε.

Η ανθρώπινη μασχάλη είναι μικρή για να χωρέσει δύο στρόγγυλα καρπούζια. Λέγεται στην περίπτωση που κάποιος θέλει κάνει ταυτόχρονα πολλά πράγματα.

  • Δυο κεφάλια σ’ ένα φέσι δεν χωρούν.

Σχετική με την προηγούμενη.

  • Όποιος θέλει τα πολλά χάνει και τα λίγα.

Πολλές φορές στην προσπάθειά μας να αποκτήσουμε πολλά χάνουμε και τα λίγα.

  • Εγώ το λέω του σκύλου μου κι ο σκύλος στην ουρά του.

Όταν κάποιος δέχεται μια παράκληση ή εντολή να κάνει κάτι και την μεταθέτει σε άλλον.

  • Καινούργιο κοσκινάκι μου και πού να σε κρεμάσω.

Οι άνθρωποι δείχνουν μεγάλο ενδιαφέρον για κάθε τι καινούργιο που αποκτούν και το προσέχουν πολύ στην αρχή μέχρι να περάσει κάμποσος καιρός.

  • Καινούργιο φίλο έκανες παλιό μη λησμονήσεις.
  • Η τριανταφυλλιά κάνει και τριαντάφυλλα και αγκάθια.

Τα πράγματα στη ζωή έχουν περισσότερες από μία όψεις και πρέπει να τις λαμβάνουμε όλες υπόψη μας.

  • Άνθρωπος αγράμματος, ξύλο απελέκητο.

Υπογραμμίζει την αξία της μόρφωσης.

  • Κάλλιο γνώση παρά γρόσι.
  • Έφαγα και χόρτασα, πεινάω και δε θέλω.

Λέγεται όταν δεν αρέσει το φαγητό σε κάποιον, ο οποίος όμως πεινάει.

  • Η αγάπη πύργους καταλεί και κάστρα ρίχνει κάτω.

Αναφέρεται στη μεγάλη αξία και δύναμη της αγάπης μεταξύ των αδελφών και των ανθρώπων γενικότερα.

  • Όποιος αγοράζει τα περιττά, πουλάει τ’ αναγκαία.

Η σωστή διαχείριση είναι μεγάλη αρετή. Αγοράζουμε εκείνα τα αγαθά που έχουμε ανάγκη, όχι τα περιττά.

  • Τ’ αδέλφια όντας σμίγουνε τριαντάφυλλα ανοιγμένα.

Η συνάντηση αδελφών, τα οποία ζουν σε διαφορετικά μέρη, είναι πάντα πολύ σημαντικό γεγονός, που χαροποιεί όλους.

  • Αδικιάς σπυρί σπαρμένο κι αν φυτρώσει δε σταχυάζει.

Η αδικία είναι κακό πράγμα και κανείς δεν την ανέχεται, ούτε την επικροτεί.

  • Να προτιμάς δίκαιη φτώχεια παρά άδικο πλούτο.

Τονίζει τη σημασία της δικαιοσύνης σε αντιδιαστολή προς την αδικία.

  • Του γεωργού η δουλειά στ’ αλώνι φαίνεται.

Η εργατικότητα, η επιμέλεια και η οργανωτικότητα του γεωργού αποδίδει γεμίζοντας το αλώνι με καρπούς.

  • Του ζευγολάτη η προκοπή στο αλέτρι φαίνεται.
  • Η δουλειά δεν είν’ ντροπή και ντροπή είν’ η τεμπελιά.
  • Έκατσε η δουλειά στην πόρτα και κυνήγησε τη φτώχεια.

Η εργατικότητα είναι ο εχθρός της φτώχειας. Όποιος δουλεύει μπορεί να μη γίνει πλούσιος, όμως τα απαραίτητα θα τα έχει.

  • Η αυγή τον προκομμένο δεν τον βρίσκει πλαγιασμένο.

Ο εργατικός, ο προκομμένος άνθρωπος ξυπνάει νωρίς το πρωί για τις δουλειές της ημέρας.

  • Όσο βοηθάει η νύχτα κι η αυγή δεν βοηθάει η μάνα κι η αδερφή.

Τονίζει τη σημασία να ξεκινάνε οι αγροτικές εργασίες πολύ πρωί, γιατί αργότερα με τον ήλιο δυσκολεύει η δουλειά.

  • Θέλεις πλούτο και τιμή, μην κοιμάσαι ως την αυγή.

Αναφέρεται στην εργατικότητα.

  • Σαββάτο να ‘ναι μάστορα κι ας είν’ και χίλιες ώρες.

Κάθε εργαζόμενος περιμένει πώς και πώς το Σάββατο, τελευταία εργάσιμη ημέρα (πριν καθιερωθεί η πενθήμερη εβδομάδα εργασίας), γιατί ακολουθεί η Κυριακή και θα ξεκουραστεί.

  • Η πολλή δουλειά τρώει τον αφέντη.
  • Όρεξη πούχω για δουλειά και πότε να βραδιάσει.

Λέγεται για άνθρωπο τεμπέλη, ο οποίος δεν έχει το μυαλό στη δουλειά, αλλά ενδιαφέρεται πότε θα περάσει η ώρα και θα τελειώσει το ωράριο.

  • Όσο ο νους μου στο χωράφι τόσο να βρεθούν τα βόδια.

Ειρωνική έκφραση. Κάποιος όργωνε το χωράφι του αφεντικού με τα βόδια. Έτυχε μια φορά να χαθούν τα βόδια και έψαχνε να τα βρει. Παρακαλούσε όμως να μη βρεθούν ώστε να δουλέψει λιγότερο. Σχετίζεται με την προηγούμενη.

  • Ο ακαμάτης δεν τρώει τα μύγδαλα για να μην τα σπάσει.

Η τεμπελιά μας στερεί από πολλά πράγματα.

  • Για να φας το μύγδαλο, πρέπει να το σπάσεις.
  • Κάθε τεμπέλης και σοφός.

Ο τεμπέλης συνήθως κάθεται, δεν κάνει τίποτα και γι’ αυτό έχει το χρόνο να σκέφτεται και να φιλοσοφεί. Έτσι γίνεται σοφός.

  • Ο τεμπέλης είναι διαρκώς απελπισμένος.

Γιατί εξαιτίας της τεμπελιάς του δεν μπορεί να δώσει λύση στα οικονομικά του προβλήματα.

  • Η εργασία πληρώνει τα χρέη. Η τεμπελιά τα αυξάνει.

Όποιος δουλεύει βγάζει χρήματα και ξεπληρώνει τα χρέη του. Ο τεμπέλης αυξάνει τα χρέη του.

  • Τεμπέλης στα νιάτα, ζητιάνος στα γεράματα.
  • Η αλεπού έβαζε εργάτες κι αυτή ακριδολόγαγε.

Λέγεται για τους τεμπέληδες, οι οποίοι βάζουν τους άλλους να δουλεύουν κι αυτοί δεν κάνουν τίποτα.

  • Πέσε πίτα να σε φάω.
  • Όποιος βαριέται, πολλά στερεύεται.

Ο άνθρωπος που βαριέται να κάνει κάτι, να δουλέψει, ο τεμπέλης, είναι επόμενο να στερείται και πολλά πράγματα.

  • Ποιος σας είπε για ράμματα και λέτε πού ‘ναι τα κουβάρια;

Λέγεται για εκείνους που ασχολούνται με άσχετα πράγματα.

  • Μοιρασμένη λύπη, μισή λύπη. Μοιρασμένη χαρά, διπλή χαρά.

Όταν μοιράζεσαι τον πόνο σου με ανθρώπους, που πραγματικά σε αγαπούν, αισθάνεσαι ανακούφιση και μικραίνει η λύπη σου. Όταν μοιράζεσαι τη χαρά σου με ανθρώπους, που σε αγαπούν, αυτή μεγαλώνει.

  • Έχει ο τοίχος αυτιά κι ο λόγγος έχει μάτια.

Πρέπει να προσέχουμε πολύ όταν κάνουμε ή λέμε κάτι, το οποίο δεν θέλουμε να μάθουν οι άλλοι.

  • Το αγκάθι από μικρό αγκυλώνει.

Όταν κάτι (συνήθως κακό) ισχύει, ισχύει πάντα και όχι περιστασιακά.

  • Έχε πίστη στο Θεό κι ας σου θέλουν το κακό.

Η πίστη στο Θεό είναι πολύ σημαντική στη ζωή μας.

  • Τάιζε το άλογο αν θες να σε κουβαλάει πάντα.

Για να πετύχεις κάτι πρέπει να ξοδέψεις, να στερηθείς κάτι προσωρινά για να απολαμβάνεις αργότερα.

  • Όποιος δεν θέλει θόρυβο δεν πάει στο χαλκιδιό.

Αν δεν θέλουμε να έχουμε κάποιες συνέπειες, πρέπει να αποφεύγουμε τις ενέργειες που τις προκαλούν.

  • Όποιος δεν θέλει να ακούσει τα βαρδάρια στο μύλο δεν πηγαίνει.
  • Το δέντρο που περιγελάς, στην πόρτα σου φυτρώνει.

Κάτι που κοροϊδεύεις, ίσως έρθει καιρός που θα το βρεις μπροστά σου ή θα το χρειαστείς.

  • Όπου φτύνουν πολλοί, λάσπη γίνεται.

Η συνεργασία πολλών ανθρώπων και η μαζικότητα κάνει πράγματα που ένας δεν μπορεί να τα πετύχει.

  • Οι πολλοί παίρνουν την πόλη.
  • Τόνα χέρι νίβει τ’ άλλο και τα δυο το πρόσωπο.

Η συνεργασία, η βοήθεια και η σύμπραξη μεταξύ των ανθρώπων παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο.

  • Βόηθα με να σε βοηθώ ν’ ανεβούμε στο βουνό.
  • Λίγο βόηθιο, μεγάλη σωτηρία.
  • Τι γιορτή είναι τα Φώτα;

Λέγεται όταν κάποιος ρωτά κάτι πολύ εύκολο, γνωστό και προφανές.

  • Το ξέρει κι η παπαδιά από την Τσιούκα.

Λέγεται για κάτι που είναι προφανές.

  • Όλος ο κόσμος τόχει τούμπανο κι αυτός κρυφό καμάρι.
  • Χωριό που φαίνεται κολαούζο δε θέλει.
  • Αν σ’ έδειραν πες μου και ξέρω πόσες έφαγες.
  • Του διακονιάρη κομμάτια δος του, το δρόμο τον ξέρει αυτός.
  • Αν δεν σε θέλουν στο χωριό, μη ρωτάς για του παπά το σπίτι.

Όταν το πρώτο και εύκολο βήμα δεν μπορεί να γίνει, τότε είναι δύσκολο να γίνει το επόμενο και πιο δύσκολο.

  • Η αρρώστια / το κρύο με το τσουβάλι μπαίνει και με το βελόνι βγαίνει.

Εύκολα μπορεί να αρρωστήσει κάποιος. Για να γίνει καλά όμως χρειάζεται χρόνος.

  • Αύγουστε καλέ μου μήνα, να ‘σουν δυο φορές το χρόνο.
  • Αύγουστος, αρχή του χειμώνα.

Έχει την έννοια ότι τελειώνει το καλοκαίρι και βαδίζουμε για το φθινόπωρο και το χειμώνα.

  • Σήμερα είναι τ’ Αη Λιος και γυρίζει ο καιρός αλλιώς.

Πίστευαν παλιότερα ότι αρχίζει η αλλαγή του καιρού προς το φθινόπωρο.

  • Από Μάρτη καλοκαίρι κι από Αύγουστο χειμώνα.

Όταν έρχεται ο Μάρτης σημαίνει ότι τελείωσε ο χειμώνας και τα προβλήματα που φέρνει μαζί του και μπαίνουμε στην άνοιξη. Όταν έρχεται ο Αύγουστος σημαίνει ότι τελειώνει το καλοκαίρι και προχωράμε προς τον χειμώνα.

  • Ούτε ο Αύγουστος χειμώνας, ούτε ο Μάρτης καλοκαίρι.

Εννοεί ότι ναι μεν με τον Αύγουστο τελειώνει το καλοκαίρι, αλλά δεν ήρθε ακόμα ο χειμώνας και με τον Μάρτη τελειώνει ο χειμώνας αλλά δεν ήρθε ακόμα το καλοκαίρι.

  • Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει καλοκαίρι θα μυρίσει.

Όσο κακό καιρό κι αν κάνει, ο Φλεβάρης θα φύγει και θα φανεί το καλοκαίρι.

  • Το τραγούδι με τον τρύγο, το Δεκέμβρη παραμύθι.

Το τραγούδι ταιριάζει με τον τρύγο, που γίνεται στο ύπαιθρο και με καλό καιρό. Το παραμύθι ταιριάζει με τον Δεκέμβρη, που λόγω του καιρού οι άνθρωποι κλείνονται μέσα στα σπίτια.

  • Χιόνι του Δεκεμβριού, χρυσάφι του καλοκαιριού.

Τα χιόνια του χειμώνα μετατρέπονται σε νερό, απαραίτητο το καλοκαίρι για το πότισμα των ανθρώπων, των ζώων και των χωραφιών. Οι κατάλληλες καιρικές συνθήκες αυξάνουν τη γεωργική παραγωγή.

  • Χιόνι ρίχνει τον Φλεβάρη, βάνεις στάρι στο κελάρι.
  • Χιόνισ’ έβρεξ’ ο Γενάρης, όλ’ οι μύλοι μας θ’ αλέθουν.
  • Αν βρέξει ο Απρίλης δυο νερά κι ο Μάης άλλο ένα, χαρά σ’ εκείνον το ζευγά που’ χει πολλά σπαρμένα.
  • Τη Γέννηση την άβρεχη, τα Φώτα χιονισμένα και τη Λαμπρή βρεχούμενη, τα πάντα ευτυχισμένα.
  • Αγιά Βαρβάρα μίλησε κι ο Σάββας απεκρίθη: «Μαζέψτε ξύλα κι άχυρα και σύρτε και στο μύλο, γιατί Αι Νικόλας έρχεται στα χιόνια φορτωμένος».

Προετοιμασίες για τον χειμώνα.

  • Το Νοέμβρη και Δεκέμβρη φύτευε καταβολάδες.
  • Κάθε πράγμα στον καιρό του κι ο κολιός τον Αύγουστο.

Κάθε τι πρέπει να γίνεται στην κατάλληλη ώρα.

  • Μάρτης γδάρτης και παλουκοκαύτης.
  • Λείπει ο Μάρτης απ’ τη Σαρακοστή;
  • Ο καλός ο νοικοκύρης το χειμώνα χαίρεται.
  • Μην παντρεύεσαι ποτέ έναν άνθρωπο, αν δεν περάσεις μαζί του ένα καλοκαίρι κι ένα χειμώνα.

Για να καταλάβεις τον χαρακτήρα ενός ανθρώπου, τι σόι άνθρωπος είναι πρέπει να ζήσεις μαζί του μεγάλο χρονικό διάστημα και σε καλές και κυρίως σε κακές στιγμές.

  • Δώσ’ μου κυρά τον άνδρα σου και κράτα εσύ τον κόπανο.

Υποδηλώνει την αντικατάσταση ενός πολύτιμου πράγματος με ένα άλλο ευτελούς αξίας.

  • Γέλα με να σε γελώ να περνούμε τον καιρό.

Έχει εφαρμογή στις περιπτώσεις εκείνες που τα άτομα κωλυσιεργούν και δεν ενδιαφέρονται για την ουσία.

  • Όσα ξέρει ο νοικοκύρης δεν τα ξέρει ο μουσαφίρης / ο κόσμος όλος.
  • Ξερακιανός γάιδαρος, καταστροφή του αχυρώνα.

Λέγεται για τις περιπτώσεις εκείνες που κάποιος είναι αδύνατος αν και τρώει πολύ.

  • Τι τρέχει η μύτη σου γαμπρέ; Είναι απ’ το χειμώνα. Σε ξέρω κι απ’ το καλοκαίρι.

Λέγεται για κάτι που αποδίδεται σε κάποιο παράγοντα, ενώ είναι ανεξάρτητο από αυτόν.

  • Το καλό το παλικάρι ξέρει κι άλλο μονοπάτι.
  • Κόρακας κοράκου μάτι δεν βγάζει.

Κανένας δεν καταγγέλλει, προδίδει τον συνάδελφό του, τον ομοϊδεάτη του.

  • Φτηνός στο αλεύρι κι ακριβός στα πίτουρα.

Λέγεται για τους ανθρώπους που δεν ξέρουν την αξία των πραγμάτων, δεν μπορούν να εκτιμήσουν σωστά κάποιες καταστάσεις ή γεγονότα.

  • Ο λόγος σου με χόρτασε και το ψωμί σου φάτο.

Ο τρόπος που μιλάμε και συμπεριφερόμαστε στους άλλους είναι καταλυτικός και μπορεί να αλλάξει τη δική τους συμπεριφορά και το κλίμα επικοινωνίας.

  • Κάλλιο αργά παρά ποτέ.

Έχει την αρχή της στην αρχαιότητα. Όταν ο Σωκράτης, σε περασμένη πια ηλικία αποφάσισε να μάθει κιθάρα, τον πείραξαν οι φίλοι του, λέγοντας του: «Γέρων ών κίθαριν μανθάνεις;». Κι ο Σωκράτης τότε απάντησε: «Κάλλιον οψιμαθής ή αμαθής».

  • Κάλλιο πέντε και στο χέρι παρά δέκα και καρτέρει.

Είναι προτιμότερο να εισπράξεις άμεσα λιγότερα παρά περισσότερα και να περιμένεις και χωρίς σιγουριά.

  • Το μεροκάματο είναι μεριά, δεν είναι φόρτωμα.

Με το μεροκάματο μόνο δεν μπορεί να ζήσει κάποιος στο χωριό. Είναι απαραίτητο να έχει και συμπληρωματικό εισόδημα (καλλιέργεια χωραφιών, κήπο, ζώα).

  • Μεροδούλι, μεροφάϊ.
  • Πάρ’ τον στο γάμο σου να σου πει και του χρόνου.

Λέγεται για εκείνον που δεν ξέρει να εκτιμήσει ένα καλό που του έγινε. Επίσης λέγεται και για τα άτομα που δεν έχουν διάκριση για το τι πρέπει να κάνουν και να λένε κάθε φορά.

  • Μακριά από μένα κι αλάργα από σένα.

Μακριά από μας τα κακά (αρρώστια, θάνατος, καταστροφή).

  • Το μπλάξιμο είναι κακό.

Το μπλέξιμο, το αλισβερίσι με άτομα δύστροπα και μη συνεργάσιμα είναι κακό.

  • Όποιο δάχτυλο και αν κόψεις θα πονέσει.

Όταν κάποιος εκτιμάει ορισμένα πράγματα με τον ίδιο τρόπο, τότε όποιο από αυτά και αν δεν πάει καλά τον στεναχωρεί το ίδιο.

  • Λίγη αμέλεια, μεγάλη ζημιά.

Μια μικρή αμέλεια ή απροσεξία κατά την εκτέλεση μιας εργασίας μπορεί να έχει πολύ μεγάλες συνέπειες.

  • Εκείνος που δεν ευχαριστάει το λίγο, δεν ευχαριστάει και το πολύ.

Εννοεί τους ανθρώπους που δεν ευχαριστιούνται με τίποτα.

  • Κλάψτε γυναίκες τον άνδρα μου, να πάω να ταιριάσω το χορό.

Κάποια γυναίκα έκλαιγε τον άνδρα της, που είχε πεθάνει, αλλά την απασχολούσαν και οι γείτονες που δεν ήξεραν να χορέψουν. Λέγεται για άτομα που ασχολούνται με ετερόκλητα πράγματα.

  • Κάθε αρχή και δύσκολη.

Πάντα η αρχή είναι δύσκολη. Όμως η αρχή είναι το ήμισυ του παντός, κατά το γνωστό ρητό.

  • Η αρχή είναι το ήμισυ του παντός.
  • Η καλή ημέρα από το πρωί φαίνεται.
  • Το φτηνό το κρέας, τα σκυλιά το τρώνε.
  • Σε παντρεύω παιδάκι μου και κρίμα τα ρεβύθια που έβρασα.

Αναφέρεται στην περίπτωση ανίκανου ανθρώπου.

  • Εσύ κοιλίτσα μου πεινάς. Εσείς ματάκια μου δεν κλείνετε;

Δηλώνει ότι κάποιος έχει πολλές σκοτούρες και στεναχώριες.

  • Ο χορτάτος τον πεινασμένο δεν τον πιστεύει.
  • Ο πεινασμένος καρβέλια ονειρεύεται.
  • Τώρα που έμαθε ο γάιδαρος να μην τρώει, ψόφησε.
  • Νηστικό αρκούδι δεν χορεύει.
  • Νηστεύει ο δούλος του Θεού, γιατί δεν έχει να φάει.

Αναφέρεται όχι στην εκούσια, αλλά στην υποχρεωτική νηστεία εξαιτίας έλλειψης αρτύσιμων τροφών. Κάνουμε κάτι όχι γιατί το θέλουμε, αλλά γιατί δεν μπορούμε να κάνουμε αλλιώς.

  • Από μικρό κι από τρελό μαθαίνεις την αλήθεια.

Ο πρώτος για λόγους αθωότητας και ο δεύτερος από έλλειψη συνειδήσεως.

  • Όσα δεν φτάνει η αλεπού τα κάνει κρεμαστάρια.
  • Ανεβαίνει το γουρούνι στην καρυδιά; Τρώει και καρύδια.

Λέγεται σε περίπτωση που κάποιος συμφωνεί με έναν άλλο, αν και κατά βάθος διαφωνεί, για να μην του χαλάσει το χατίρι ή από ιδιοτέλεια.

  • Καθένας τον πόνο του κι ο μυλωνάς το αυλάκι.

Κάθε άνθρωπος ασχολείται με τον πόνο του, τα προβλήματά του, τα ζητήματά του. Ελάχιστα ενδιαφέρεται με τα θέματα των διπλανών του. Και βέβαια για τον μυλωνά εκείνο που έχει πρωτεύουσα σημασία είναι να έρχεται νερό στο μύλο για να γυρνάει τις πέτρες και να αλέθει τα γεννήματα.

  • Πού είναι ο νους του πουλιού; Στο κεχρί.

Σχετική με την προηγούμενη.

  • Φύλαγε τα ρούχα σου νάχεις τα μισά.
  • Όποιος ανακατεύεται με τα πίτουρα τον τρώνε οι κότες.
  • Όποιος έχει μαχαίρι τρώει πεπόνι.

Εκείνος που έχει τα μέσα επιτυγχάνει αυτά που επιθυμεί.

  • Δεν αφήνω το γάμο να πάω για πουρνάρια.

Κάθε λογικός άνθρωπος αξιολογεί και ιεραρχεί τα πράγματα στη ζωή του.

  • Να τρώει η μάνα και του παιδιού να μη δίνει.

Λέγεται για φαγητό πολύ νόστιμο και γευστικό.

  • Και στο σκύλο ψωμί και στο χωροφύλακα χαμπέρι.

Εννοεί εκείνον, που θέλει να τα έχει με όλους καλά.

  • Συμμάζεψέ με όταν με βρεις, για να με έχεις όταν με χρειαστείς.

Είναι χρήσιμο να αξιοποιούμε και να εκμεταλλευόμαστε τις ευκαιρίες, όταν παρουσιάζονται. Τονίζει την αξία της προνοητικότητας

  • Μάθε τέχνη κι άστηνε και όταν τη χρειαστείς πιάστηνε.
  • Άναβε το λυχνάρι σου προτού να σ’ εύρει η νύχτα.

Τονίζει τη σημασία και την αξία της προνοητικότητας.

  • Των φρονίμων τα παιδιά πριν πεινάσουν μαγειρεύουν.
  • Είναι αργά για οικονομία, όταν φανεί ο πάτος.
  • Δεν μαγειρεύουν όλα τα τζάκια που καπνίζουν.

Δεν είναι ικανοί όλοι στο να πετύχουν κάτι, να κάνουν μια δουλειά.

  • Δε βγάζουν όλες οι μέλισσες μέλι.
  • Αν έβγαζαν όλες οι μέλισσες μέλι θα έτρωγαν κι οι γύφτοι με τα κουτάλια.
  • Τώρα σ’ ηύρα, τώρα στέκα.

Τώρα εγώ έχω την ευκαιρία να κάνω κάτι, τώρα πρέπει να γίνει.

  • Κόψτε σεις τις τσιμπίδες κι εγώ τον γονατάω.

Προέρχεται από την ακόλουθη έμμετρη ιστοριούλα:

«Δώδεκα Κομποταδίτες δέκα τρεις Κωσταλεξιώτες

Κάβουρα έπιαναν, κάβουρα γονάταγαν.

Φτάνει κι ένας απ’ τη Μπεκή

Που ‘φτανε η μύτη του ως εκεί.

-Κόψτε σεις τις τσιμπίδες κι εγώ τον γονατάω».

Έχει την έννοια πως αν γίνουν τα αρχικά και δύσκολα, τα υπόλοιπα είναι εύκολα και γίνονται από τον καθένα.

  • Αν βάλεις εσύ το νερό στο αυλάκι το φτάνω εγώ στο χωράφι.

Ίδια σημασία με την παραπάνω

  • Μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα.
  • Όπου ακούς πολλά κεράσια, κράτα και μικρό καλάθι.

Συμβουλεύει να είναι κανείς επιφυλακτικός στις προσδοκίες του, γιατί πολλές φορές από εκεί που περιμένει πολλά, στο τέλος παίρνει λίγα.

  • Χίλιες οκάδες βούτυρο σε σκύλινο τομάρι.

Λέγεται στις περιπτώσεις που δεν είναι γνωστή η αξία ενός πράγματος και γι’ αυτό δεν το μεταχειρίζονται με ανάλογο τρόπο.

  • Κοντά στα ξερά καίγονται και τα χλωρά.

Καθένας υπόκειται στις θετικές και αρνητικές επιδράσεις του περιβάλλοντος, στο οποίο ζει.

  • Με όποιον δάσκαλο καθίσεις τέτοια γράμματα θα μάθεις.
  • Δάσκαλε που δίδασκες και νόμο δεν εκράτεις.
  • Το μήλο κάτω από τη μηλιά πέφτει.

Λέγεται συνήθως για τα παιδιά, ότι μοιάζουν στους γονείς, οι οποίοι και τα διαμορφώνουν.

  • Κατά μάνα, κατά τάτα, κατά γιος και θυγατέρα.
  • Βασιλικιά διαταγή και τα σκυλιά δεμένα.

Όταν διατάζει ο βασιλιάς, δηλαδή τα άτομα που έχουν εξουσία, οι διαταγές τους πρέπει να εκτελεστούν.

  • Είναι κι αλλού πορτοκαλιές που κάνουν πορτοκάλια.

Όταν υπάρχουν και εναλλακτικές λύσεις.

  • Ο βήχας, ο λόξυγκας, ο έρωτας και τα λεφτά δεν κρύβονται.
  • Κάλλιο πρώτος στο χωριό παρά δεύτερος / τελευταίος στην πόλη.
  • Προτιμότερο νάσαι η μύτη της κότας παρά η ουρά του βοδιού.
  • Η αλήθεια και το λάδι βγαίνουν πάντα από πάνω.

Όπως το λάδι βγαίνει πάντα πάνω από το νερό, έτσι και η αλήθεια αργά ή γρήγορα φανερώνεται.

  • Δεν είναι όλοι άγιοι όσοι πηγαίνουν στην εκκλησία.

Δεν είναι όλοι οι άνθρωποι, όπως φαίνονται.

  • Δεν είναι χρυσάφι ό,τι γυαλίζει.
  • Θέρος, τρύγος, πόλεμος.

Λέγεται για καταστάσεις που παρατηρείται μεγάλος αναβρασμός και κινητοποίηση.

  • Το φαΐ κάνει φαρί, το γέρο παλικάρι.

Το φαγητό δίνει την απαραίτητη ενέργεια στο σώμα ώστε να μπορεί να εκτελεί τις εργασίες.

  • Το βάλι αν πέσει κι αν ξεπέσει, σε βοδιού χαβά θα φτάσει.

Το βουβάλι, όπως είναι γνωστό, υπερέχει σε δύναμη από το βόδι. Επομένως όσο κι αν χάσει από τη δύναμή του το πολύ να φτάσει τα επίπεδα του βοδιού.

  • Εδώ ο κόσμος χάνεται κι αυτός το χαβά του.

Όταν κάποιος ασχολείται με άσχετα πράγματα.

  • Παντού υπάρχει νόμος, στα μάτια όχι όμως.
  • Τα παθήματα γίνονται μαθήματα.
  • Όσα φέρνει η ώρα δεν τα φέρνει ο χρόνος.

Σε μια στιγμή, σε ένα λεπτό της ώρας μπορεί να γίνει τόσο μεγάλο κακό, όσο δεν γίνεται σε ένα ολόκληρο έτος.

  • Όποιος σκάβει το λάκκο του αλλουνού, πέφτει ο ίδιος μέσα.
  • Εδώ ο κόσμος καίγεται και η γριά ξεροχτενίζεται.

Όταν κάποιος κάνει κάτι ανεπίκαιρο, ενώ άλλα πράγματα έχουν προτεραιότητα.

  • Στη βράση κολλάει το σίδερο.

Κάθε πράγμα πρέπει να γίνεται την κατάλληλη ώρα.

  • Τώρα στα γεράματα μάθε γέρο γράμματα.
  • Όταν έχεις πολύ πιπέρι βάζεις και στα λάχανα.

Όταν έχεις κάτι σε μεγαλύτερη ποσότητα από όση χρειάζεσαι, δεν ξέρεις τι να το κάνεις και το σπαταλάς άσκοπα εδώ και εκεί.

  • Το έξυπνο πουλί πιάνεται από τα τέσσερα / από τη μύτη πιάνεται.

Όποιος κάνει τον έξυπνο και δουλεύει με παγαποντιές, κάποια φορά αποκαλύπτεται και την παθαίνει.

  • Άλλαξε ο Μανωλιός κι έβαλε τα ρούχα αλλιώς.
  • Άλλα λέει η θεια μου κι άλλα ακούν τ’ αυτιά μου.

Εννοεί ότι κάποιος εσκεμμένα καταλαβαίνει διαφορετικά ή κάνει πως δεν καταλαβαίνει.

  • Μικροί διαόλοι, τρανά παπούτσια.

Λέγεται για κάποιον, ο οποίος έχει περισσότερα πράγματα από όσα του χρειάζονται. Ακόμα για εκείνον που τα ρούχα του είναι μεγαλύτερα από το σώμα του.

  • Η νοικοκυρά όταν δεν θέλει να ζυμώσει δέκα μέρες κοσκινάει.
  • Σώθηκε η πόλη για βελόνια.

Λέγεται για κάτι που αφθονεί (όπως τα βελόνια στην πόλη), αλλά όμως έρχεται ώρα που δεν μπορείς να το βρεις.

  • Ακόμα δεν τον είδαμε και Γιάννη τον βαφτίσαμε.

Ο Αγγελάκης Νικηταράς παράγγειλε κάποτε του Κολοκοτρώνη (που ήταν στενός φίλος του) να κατέβει στο χωριό για να βαφτίσει το μωρό του. Ο Νικηταράς τού παράγγειλε ότι το παιδί επρόκειτο να το βγάλουν Γιάννη, αλλά για να τον τιμήσουν, αποφάσισαν να του δώσουν τ’ όνομά του, δηλαδή Θεόδωρο. Ο θρυλικός Γέρος του Μοριά απάντησε τότε πως ευχαρίστως θα πήγαινε μόλις θα «έκλεβε λίγον καιρό», γιατί τις μέρες εκείνες έδινε μάχες. Έτσι θα πέρασε ένας ολόκληρος μήνας σχεδόν κι ο Κολοκοτρώνης δεν κατόρθωσε να πραγματοποιήσει την υπόσχεση που είχε δώσει. Δεύτερη, λοιπόν, παραγγελία του Νικηταρά. Ώσπου ο Γέρος πήρε την απόφαση και με δύο παλικάρια του κατέβηκε στο χωριό. Αλλά μόλις μπήκε στο σπίτι του φίλου του, δεν είδε κανένα μωρό, ούτε καμιά προετοιμασία για βάφτιση. Τι είχε συμβεί; Η γυναίκα του Νικηταρά ήταν στις μέρες της να γεννήσει. Επειδή όμως, ο τελευταίος ήξερε πως ο Γέρος ήταν απασχολημένος στα στρατηγικά του καθήκοντα και πως θ’ αργούσε οπωσδήποτε να τους επισκεφτεί (οπότε θα είχε γεννηθεί πια το παιδi) του παράγγελνε και του ξαναπαράγγελνε προκαταβολικά για τη βάφτιση. Όταν ο Κολοκοτρώνης άκουσε την απολογία του Νικηταρά, ξέσπασε σε δυνατά γέλια και φώναξε: «Ωχού! Μωρέ, ακόμα δεν τον είδανε και Γιάννη τον βαφτίσανε!».

  • Από την πόλη έρχομαι και στην κορφή κανέλα.

Χρησιμοποιείται για την περιγραφή της ασυναρτησίας. Σύμφωνα με ιστορικές μαρτυρίες, η πραγματική μορφή της φράσης είναι: «Από την Πόλη έρχομαι και στην κορφή καν’ έλα», που σημαίνει: «Έρχομαι από την Κωνσταντινούπολη και σε προσκαλώ να έρθεις στην κορυφή». Αποτελούσε μήνυμα των Σταυροφόρων, όταν επέστρεφαν από την κατακτημένη πλέον Κωνσταντινούπολη και καθόριζαν ως σημείο συνάντησης τους την κορυφή του λόφου.

  • Έβαλε το κεφάλι του στον ντορβά.

Στην Βυζαντινή εποχή, όταν οι νησιώτες έπιαναν κάποιον ληστή, εγκληματία, πειρατή του έκοβαν το κεφάλι, το έβαζαν μέσα σε έναν ντορβά, παστωμένο, για να μην μυρίζει άσχημα όταν αρχίσει να σαπίζει και το έστελναν στην Κωνσταντινούπολη. Το έθιμο αυτό έμεινε αργότερα και επί τουρκοκρατίας, αλλά και στα πρώτα ελληνικά χρόνια μετά από την Επανάσταση, περίοδος που υπήρχαν πάρα πολλοί ληστές. Όταν ο επικηρυγμένος σκοτωνόταν από άλλο άτομο, αυτός του έκοβε το κεφάλι, το έβαζε σε ντορβά, το παρέδιδε στις Αρχές κι έπαιρνε την επικήρυξη ή αν ήταν και ο ίδιος ληστής μπορούσε να πάρει αμνηστία. Για να επικηρυχθεί λοιπόν κάποιος, σήμαινε πως εκτέθηκε τόσο πολύ απέναντι στις Αρχές, τόσο, που να καταντήσει το κεφάλι του, να μπει στον ντορβά στην περίπτωση που τον έπιαναν. Η έκφραση λέγεται συνήθως σήμερα για κάποιον που τα παίζει όλα για όλα.

  • Όταν φεύγει ο εχθρός όλοι γίνονται γενναίοι.

Όταν οι δυσκολίες εκλείψουν, όλοι γίνονται ικανοί και άξιοι.

  • Πέντε μέτρα, μία κόβε.

Κάθε τεχνίτης (μάστορας, ράφτης κλπ.) πρέπει να μετρήσει πολύ καλά το υλικό που χρησιμοποιεί (ύφασμα, ξύλο, μέταλλο) πριν το κόψει. Αυτό ισχύει και στη ζωή γενικά. Πρέπει να σκεφτείς πολύ πριν κάνεις κάτι. Αν το κάνεις στραβά τότε δύσκολα διορθώνεται.

  • Πολυτεχνίτης κι ερημοσπίτης.

Όποιος ξέρει πολλές τέχνες το πιθανότερο είναι να μην τις ξέρει καλά.

  • Ούνα φάτσα, ούνα ράτσα.

Όσοι ανήκουν στην ίδια φυλή ή ομάδα ανθρώπων, θα έχουν και τα ίδια χαρακτηριστικά και ελαττώματα.

  • Του Ρωμηού η γνώση ύστερα τούρχεται.

Ο Έλληνας για να μάθει πρέπει πρώτα να πάθει.

  • Μαθημένο το αρνί να του παίρνουν το μαλλί.

Αν συμβεί κάτι, το οποίο έχει επαναληφθεί πολλές φορές, φαίνεται φυσιολογικό.

  • Μαθημένα τα βουνά απ’ τα χιόνια.
  • Έμαθε γυμνός και ντρέπεται ντυμένος.

Δείχνει τη δύναμη της συνήθειας.

  • Ο βρεγμένος τη βροχή δεν τη φοβάται.
  • Ποιος γεννηθεί στη φυλακή, τη φυλακή αγαπάει.

Καθένας αγαπάει τον τόπο που γεννήθηκε, ας είναι κι ο χειρότερος.

  • Εκειός που φέρνει το μαντάτο είναι κι ο φονιάς.

Είναι στη φύση του ανθρώπου να αντιπαθεί εκείνον που του φέρνει άσχημες ειδήσεις.

  • Πρώτα βλέπω τη δουλειά κι ύστερα δίνω τον παρά.

Όποιος αναθέτει μια δουλειά, καλό είναι να την εξοφλεί μετά το τελείωμά της. Διαφορετικά η δουλειά μπορεί να μείνει ημιτελής.

  • Με το ζόρι παντρειά δεν γίνεται.
  • Μπρος στα κάλλη τι είναι ο πόνος.
  • Τα πάχη μου, τα κάλλη μου.

Κατά την Τουρκοκρατία και μετά την απελευθέρωση, θεωρούνταν ωραίες οι γυναίκες που είχαν πολλά κιλά και μεγάλες περιφέρειες. Σήμερα όσες δεν μπορούν να περιορίσουν τα πάχη τους καυχώνται γι’ αυτά.

  • Παπούτσι από τον τόπο σου κι ας είν’ και μπαλωμένο.

Είναι προτιμότερο να παντρευτείς άτομο (γυναίκα/άνδρα) από τον τόπο σου, γιατί έχει κοινά χαρακτηριστικά.

  • Ο καλός καπετάνιος στη φουρτούνα φαίνεται.

Λέγεται για τους ανθρώπους εκείνους που δεν τους τρομάζουν οι δυστυχίες και οι δυσκολίες. Είναι παρμένη από τη ζωή των ναυτικών, που έχουν συνηθίσει στις μεγάλες τρικυμίες. Την έλεγαν, χωρίς καμία παραλλαγή, οι αρχαίοι Έλληνες και οι Βυζαντινοί.

  • Άμα γερνάς, φυρνάς.

Όταν ο άνθρωπος γεράζει φυραίνει, αδυνατίζει το σώμα του αλλά και το μυαλό του, δεν λειτουργεί όπως όταν ήταν νέος.

  • Γάμος χωρίς κρέας δεν γίνεται.

Λέγεται για κάτι που είναι απαραίτητο.

  • Πονάει κεφάλι, κόψει κεφάλι.

Όταν έχουμε ένα πρόβλημα (πονάει το κεφάλι), προσπαθούμε να βρούμε λύση, όχι να απομακρύνουμε το πρόβλημα (κόψιμο κεφαλιού).

  • Το ψάρι από το κεφάλι βρωμάει.

Η σαπίλα σε μια ομάδα, λαό ξεκινάει από την κεφαλή, τους ηγέτες.

  • Κάηκε η γριά στο χυλό, φυσάει και το γιαούρτι.
  • Κλωτσιούνται τ’ άλογα κι αλλοίμονο στα γομάρια.

Υποδηλώνει το δίκιο του ισχυρότερου.

  • Από πίτα που δεν θα φας, τι σε μέλλει κι αν καεί;

Πολλοί άνθρωποι ασχολούνται με ξένα ζητήματα χωρίς να έχουν δικό τους συμφέρον.

  • Καϋμό που τόχει η γύφτισσα που εκάει το βαμπάκι.

Λέγεται για κάτι που δεν μας ενδιαφέρει.

  • Το τελευταίο ρούχο μας είναι φτιαγμένο χωρίς τσέπες.

Στην άλλη ζωή δεν μας χρειάζονται χρήματα και φυσικά ούτε τσέπες για να τα βάλουμε.

  • Κάλλιο κακός συμβιβασμός, παρά καλή δίκη.

Γιατί οι δίκες συνήθως τραβάνε σε μάκρος και είναι δαπανηρές και ψυχοφθόρες.

  • Κι η θάλασσα στον πάτο της ίσια κι αυτή δεν είναι.

Η δικαιοσύνη αποτελεί ένα αίτημα και μια ευχή, αλλά αποτελεί χίμαιρα, όνειρο.

  • Αν αρτυθείς φάε αρνί κι αν κλέψεις νάν’ χρυσάφι.

Αν κάνεις κάποια παρανομία, τουλάχιστον να αξίζει τον κόπο, να την ευχαριστηθείς.

  • Μην αναβάλλεις ποτέ για αύριο ό,τι μπορείς να κάνεις σήμερα.

Η αναβολή πολλές φορές είναι καταστροφική.

  • Αναβολή σημαίνει συνήθως ματαίωση.
  • Απ’ όλα τα μυρωδικά, κάλλιο μυρίζει η μάνα.

Επισημαίνει την αξία και τη μοναδικότητα της μάνας.

  • Κουτσοί στραβοί όλοι στον Άγιο Παντελεήμονα.

Στα 1830 στο Αστρος της Κυνουρίας παρουσιάστηκε ένας περίεργος άνθρωπος, που άρχισε να διαδίδει επίμονα ότι ήταν ο… Άγιος Παντελεήμονας, που ήρθε να σώσει τον κόσμο από τις διάφορες αρρώστιες, που τον μάστιζαν. Όπως είναι γνωστό, ο πραγματικός Άγιος Παντελεήμονας είναι ο προστάτης των αναπήρων και οι Χριστιανοί πιστεύουν ότι γιατρεύει, εκτός από τις άλλες παθήσεις και τις παραμορφώσεις του σώματος, καθώς και τους τυφλούς. Ο άγνωστος, ωστόσο, του Άστρους δεν έκανε το παραμικρό θαύμα.

Επειδή, όμως, δεν ενοχλούσε κανέναν με την παρουσία του, τον άφηναν να λέει ό,τι θέλει. Παρ’ όλ’ αυτά, η φήμη πως στο όμορφο χωριό της Κυνουρίας παρουσιάστηκε ο Άγιος Παντελεήμονας, απλώθηκε γρήγορα σε όλη την τότε Ελλάδα. Όπως ήταν επόμενο, όσοι έπασχαν από τα μάτια τους, τ’ αφτιά τους, τα πόδια τους και από ένα σωρό άλλες ασθένειες, παράτησαν τα σπίτια τους και τις δουλειές τους και ξεκίνησαν να πάνε στο Άστρος, με την ελπίδα ότι θα γίνουν καλά. Κι ήταν τόσοι πολλοί αυτοί οι ανάπηροι, ώστε από τα διάφορα χωριά που περνούσαν, έλεγαν οι άλλοι που τους έβλεπαν: «Κουτσοί, στραβοί, στον Άγιο Παντελεήμονα».

  • Τα λίγα λόγια ζάχαρη και τα καθόλου μέλι.
  • Τα πολλά λόγια είναι φτώχεια.
  • Με το στόμα άρα μάρα με τα χέρια ξεραμάρα (κουλαμάρα).

Ο καθένας μπορεί να λέγει ό,τι νομίζει και πιστεύει. Δεν του επιτρέπεται όμως να σηκώσει χέρι στον συνομιλητή ή αντίδικο, για να επιβάλει τη γνώμη του.

  • Μεγάλη μπουκιά φάε, μεγάλη κουβέντα μην πεις.
  • Η γλώσσα κόκκαλα δεν έχει και κόκκαλα τσακίζει.
  • Τα δόντια τα ‘δωσε ο Θεός να συγκρατούν τη γλώσσα.

Για να μη λέει πολλά και άσχετα.

  • Λογαριάζεις χωρίς τον ξενοδόχο.

Όταν στους υπολογισμούς σου δεν λαμβάνεις υπόψη όλους τους παράγοντες.

  • Άνθρωπο που γελάει μην τον φοβάσαι.

Το γέλιο συνήθως δείχνει ανοιχτόκαρδο άνθρωπο και όχι πονηρό και κακόκαρδο.

  • Το ανταμ΄κό το γουμάρι λύκος το τρώει.

Γιατί δεν το μεταχειρίζονται όλοι όπως πρέπει και με προσοχή.

  • Ο Θεός αργεί, αλλά δεν λησμονεί.
  • Θέλησε ο φτωχός να παντρευτεί και σώθηκαν οι νύχτες.
  • Κατά το ρούχο και το αστάρι.

Δηλώνει ότι καθένας πρέπει να θέλει ό,τι του αξίζει.

  • Κουβεντούλα κουβεντούλα τρώει ο λύκος τη βετούλα.

Όταν οι τσοπάνηδες το ρίξουν στην κουβέντα και δεν προσέχουν τα κοπάδια τους είναι ενδεχόμενο να μπουν λύκοι μέσα και να κάνουν ζημιές. Όταν παρασυρθεί κανείς σε κουβεντολόι διαρκείας παραμελεί τις δουλειές του.

  • Αλλί που δεν έχει νύχια να ξυστεί.

Αλλοίμονο σε εκείνον που δεν έχει τα μέσα να αντιμετωπίσει μια κατάσταση, ένα πρόβλημα, μια δυσκολία.

  • Αν δεν έχεις νύχια να ξυστείς, μην περιμένεις να σε ξύσει κανένας άλλος.
  • Αλλού με τρώει εμένα κι αλλού με ξης εσύ.

Αναφέρεται στις περιπτώσεις που η βοήθεια που προσφέρει ένα άτομο δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες εκείνου που τη ζήτησε.

  • Τώρα που έγινε η θάλασσα γιαούρτι δεν έχουμε κουτάλια.

Λέγεται όταν ξεπερνιέται ένα πρόβλημα, αλλά παρουσιάζεται άλλο.

  • Είπα λίγο ν’ ανασάνω και μαλλιά βρήκα να ξάνω.

Τελείωσα μια δουλειά και είπα να ξεκουραστώ, αλλά παρουσιάστηκε άλλη δουλειά.

  • Γίνονται τα καβούρια πίτα;

Αναφέρεται σε ανθρώπους ανάποδους με τους οποίους η συνεργασία είναι δύσκολη.

  • Μαλώνουμε συννυφάδα; Στα νύχια στέκομαι.

Προέρχεται από το γεγονός ότι συνήθως δεν υπάρχουν καλές σχέσεις ανάμεσα στις συννυφάδες.

  • Ποιος είδε άσπρο κόρακα και συννυφάδα αγαπημένη.

Είναι παρατηρημένο ότι σπάνια οι συννυφάδες είναι αγαπημένες.

  • Σύρε με νουνέ και φέρε με κουμπάρε.

Σχετίζεται με ζητήματα που πηγαίνουν σε μάκρος.

  • Τράβα με λαλά μ΄ κι ας κλαίω.

Λέγεται στην περίπτωση που θέλουμε κάτι κι ας κάνουμε ότι δεν μας αρέσει.

  • Και μεις κακό χερόβολο και σεις κακό δεμάτι.

Σημαίνει ότι και εμείς δεν πάμε καλά, έχουμε προβλήματα, αλλά και οι άλλοι πάνε χειρότερα, βρίσκονται σε άσχημη θέση.

  • Να μισείς την αμαρτία αλλά να αγαπάς τον αμαρτωλό.

Η αμαρτία σαν πράξη είναι καταδικαστέα. Όμως ο αμαρτωλός, σαν άνθρωπος αδύναμος, πρέπει να τυγχάνει της συμπόνιας μας.

  • Προτιμότερο να μην αρχίζεις παρά να μην τελειώνεις.

Είναι πολύ κακό ένα έργο να μένει στη μέση, γιατί συν τοις άλλοις ίσως εγκυμονεί και κινδύνους.

  • Πρώτη βοήθεια του Θεού, δεύτερη του γειτόνου.
  • Αγάπα το γείτονά σου, αλλά μη γκρεμίζεις το φράχτη.
  • Ένας φράχτης στην αυλή, τη φιλία με το γείτονα κρατεί.
  • Τον κακό χρόνο τον περνάς, τον κακό γείτονα δεν τον περνάς.

Ο καλός ο γείτονας είναι ευλογία για κάθε άνθρωπο σε αντίθεση με τον κακό που αποτελεί δυστυχία για μια ζωή.

  • Σαν πάρει φωτιά το σπίτι του γείτονα, περίμενε και το δικό σου.
  • Ο άγιος που δεν κάνει θαύματα έχει λίγους πιστούς.

Ο κόσμος για να πιστέψει ότι κάποιος είναι άγιος θέλει να δει θαύματα. Ομοίως, θέλει να δει έργα για να παραδεχτεί και να εκτιμήσει κάποιον.

  • Από διαόλου αυλή, μήτε ρίφι μήτε αρνί.

Από κακόν άνθρωπο δεν περιμένεις τίποτα.

  • Βασιλικός κι αν μαραθεί, τη μυρωδιά την έχει.
  • Το καλό το καράβι δεν φοβάται την τρικυμία.

Όποιος προετοιμάζεται σωστά ξεπερνάει και τις πιο μεγάλες δυσκολίες.

  • Όλα αγοράζονται εκτός από τη μάνα.
  • Όποιος ακούει μια καμπάνα, ακούει μόνο έναν ήχο.

Είναι απαραίτητο να ακούμε πολλές απόψεις ώστε να σχηματίσουμε σφαιρική και όχι μονομερή εικόνα για ένα θέμα.

  • Όσο μπαίνει το κρασί, βγαίνει το μυστικό.

Το κρασί ζαλίζει τον άνθρωπο και σιγά σιγά του λύνει τη γλώσσα, ακόμα και για μυστικά.

  • Του φτωχού του λείπουν πολλά, του τσιγκούνη τα πάντα.

Η τσιγκουνιά είναι μεγάλο σαράκι.

  • Ο,τι παίρνει ο ποταμός δεν το φέρνει πίσω.

Συνήθως δεν μπορούμε να αλλάξουμε τα πράγματα, να διορθώσουμε τα λάθη μας.

  • Η γυναίκα ένα μυστικό κρατάει μόνο, την ηλικία της.
  • Δεν κάθεται καλά όποιος κάθεται ψηλά.

Εννοεί τη θέση ευθύνης στη σειρά ιεραρχίας. Όσο πιο ψηλά βρίσκεται κανείς, τόσο πιο επισφαλής είναι.

  • Κοίταζέ με μ’ ένα μάτι να σε δω με τα δύο.

Πολλές φορές κάνεις ένα μικρό καλό σε κάποιον και αυτός σου το ανταποδίδει πολλαπλάσιο.

  • Η καθαρή συνείδηση είναι το καλύτερο μαξιλάρι.

Εξαίρει τη σημασία της συνείδησης σαν αποτέλεσμα της αρετής και της εντιμότητας για μια ήρεμη ζωή.

  • Όποιος κάνει το σταυρό του έχει όπλο στο πλευρό του.

Το όπλο είναι ο Θεός, που βοηθάει αυτούς που τον πιστεύουν.

  • Κατά το κεφάλι πούχεις τέτοια σκούφια θα φορέσεις.
  • Ο ύπνος τρέφει το παιδί κι ο ήλιος το μοσχάρι και το κρασί τον γέροντα τον κάνει παλικάρι.
  • Αν δεν αστράψει, δεν βροντά κι αν δεν βροντά, δεν βρέχει.

Αναφέρεται σε πράγματα που έχουν μια αλληλουχία, μια σειρά και το ένα προϋποθέτει το άλλο.

  • Ο τρελός και το άσπρο άλογο από ένα μίλι φαίνονται.

Κάποια πράγματα είναι πολύ ευδιάκριτα.

  • Πες μου τι είσαι εσύ κι άσε τον πατέρα σου.

Οι άνθρωποι που δεν έχουν να επιδείξουν κάτι αξιόλογο στη ζωή τους επικαλούνται άλλους.

  • Η τέχνη θέλει μάστορα κι η φάβα θέλει λάδι.
  • Φυλάξου απ’ την κακιά την ώρα, να ζήσεις χίλια χρόνια.
  • Γιατί το μάτι σου είναι τόσο βαθειά βγαλμένο; Μου το έβγαλε ο αδελφός μου.

Αναφέρεται σε μίση μεταξύ αδελφών, τα οποία είναι και πολύ βαθιά.

  • Στερνή μου γνώση να σ’ είχα πρώτα.

Καταδεικνύει τη σημασία της εμπειρίας.

  • Ήρθαν τ’ άγρια να διώξουν τα ήμερα.
  • Εκεί που μας χρωστούσανε μας πήραν και το βόδι.
  • Το αγώι ξυπνάει τον αγωγιάτη.

Επιβεβαιώνεται ο οικονομικός νόμος, ότι το κέρδος, η αμοιβή αποτελεί κίνητρο για εργασία.

  • Λαγός τη φτέρη έσειε κακό του κεφαλιού του.

Όταν ο λαγός κουνάει τη φτέρη προδίνει στους κυνηγούς τη θέση του και κινδυνεύει να τον σκοτώσουν.

  • Λαγός πιπέρι έτριβε κακό της κεφαλής του.

Το πιπέρι το έτριβε για το στιφάδο που θα έκαναν με τον ίδιο.

  • Οτάπρεπε δε χιόνιζε και τώρα χαλαζώνει.
  • Ήταν η φακή ψανή την έφαγε και το μαμούτσι.

Όταν ένα κακό έχει και συνέχεια.

  • Ήταν το κλήμα στραβό, το ‘φαγε κι ο γάιδαρος.
  • Κι η γριά δαγκώνει κι ας μην έχει δόντια.

Δαγκώνει μεταφορικά, με τα λόγια και τη συμπεριφορά.

  • Ο λύκος κι αν εγέρασε κι άλλαξε το μαλλί του, μηδέ τη γνώμη άλλαξε μηδέ την κεφαλή του.
  • Όποιος μικρομαθαίνει δεν γερανταφήνει.
  • Τα ίδια Παντελάκη μου, τα ίδια Παντελή μου.
  • Κάτσε κότα μου στ’ αυγά σου για να σκάσεις τα πουλιά σου.

Κάνε τη δουλειά που σου έχουν ορίσει.

  • Σκαλί σκαλί θ’ ανεβείς στην κορυφή.

Με μικρή αλλά συνεχόμενη προσπάθεια μπορείς να πετύχεις τον σκοπό σου.

  • Ποτέ σου μην περιφρονείς τα κάτω σκαλοπάτια, γιατί σ’ αυτά πρωτοπατείς και βγαίνεις στα παλάτια.

Σχετική με την προηγούμενη.

  • Φασούλι το φασούλι γεμίζει το σακούλι.

Παρόμοια με την προηγούμενη. Λίγο λίγο έρχεται και το πολύ.

  • Αγάλι-αγάλι γίνεται η αγουρίδα μέλι.
  • Σταλαματιά, σταλαματιά, τρώγεται η πέτρα η πλατιά.
  • Σταλαματιά, σταλαματιά, γεμίζει η στάμνα η πλατιά.
  • Είχαμε το Γιάννη γερό, έπεσε το κόσκινο και τον πλάκωσε.

Λέγεται με ειρωνικό τόνο για ασθενικά άτομα.

  • Η αλεπού δεν χώραγε στην τρύπα της, ήθελε και κολοκύθια.

Λέγεται στην περίπτωση που ενώ κάποιος δεν μπορεί να κάνει κάτι μικρό και εύκολο θέλει να ασχοληθεί με μεγάλα και δύσκολα.

  • Ο,τι βγει από τα χείλη, το μαθαίνουν χίλιοι.

Είναι πολύ δύσκολο να κρατηθεί ένα μυστικό.

  • Αφρίζει ξαφρίζει τον παρά μου τον έδωσα.

Όταν κάτι το πληρώνεις το πονάς και το υπολογίζεις.

  • Κρεμάστε τον άνδρα μου γιατί εγώ ντραλίζομαι.
  • Ας τη λένε κοτσαμπασίνα κι ας ψοφάει από την πείνα.

Ματαιοδοξία.

  • Τάζει φούρνους με καρβέλια και λαγούς με πετραχείλια.

Ψεύτικες υποσχέσεις.

  • Ας γελάμε κι ας πηδάμε για να λέν’ πως δεν πεινάμε.

Απόκρυψη της δυστυχίας. Υποκρισία.

  • Είναι γριάς μαντέματα και γέρου παραμύθια.

Αναφέρεται στη φλυαρία.

  • Ο καλός ο μύλος τ’ αλέθει όλα.

Ο ικανός τα καταφέρνει όλα.

  • Με μια τσεκουριά το δέντρο δεν κόβεται.

Τα δύσκολα επιτυγχάνονται με κόπο και επιμονή.

  • Όποιος βαστά τη γλώσσα του, σώζει την κεφαλή του.

Έχει όφελος εκείνος που προσέχει τι λέγει και πώς το λέγει.

  • Ο,τι κάνεις κι ό,τι πεις, το στερνό να στοχαστείς.

Στα λόγια και στις πράξεις μας πρέπει να έχουμε υπόψη μας το τελικό αποτέλεσμα.

  • Από ένα αρνί δεν βγαίνουν δυο τομάρια.

Δεν είναι δυνατόν να περιμένουμε περισσότερα από κάποιον που δεν έχει τις ανάλογες δυνατότητες.

  • Όποιος ξέρει να υπομένει πάντα βγαίνει κερδισμένος.

Η υπομονή είναι μεγάλη αρετή. Ο υπομονετικός βγαίνει πάντα κερδισμένος.

  • Αρνί που βλέπει ο Θεός, ο λύκος δεν το τρώει.

Είναι πολύ σημαντικό να πιστεύουμε στον Θεό και να έχουμε τη βοήθειά του.

  • Ας μ’ αγαπά ο επίσκοπος κι ας με μισούν οι διάκοι.

Όταν έχεις την εύνοια των υψηλά ισταμένων, δεν σε ενδιαφέρει πώς σε βλέπουν οι άλλοι.

  • Οπ’ έχει φίλο τον Κατή, τον Μπέη δε φοβάται.
  • Εγώ γελώ με δώδεκα και δέκα τρεις με μένα.

Πολλές φορές περιγελούμε, κοροϊδεύουμε έναν άνθρωπο ενώ δεν γνωρίζουμε ότι πολλοί άλλοι περιγελούν εμάς.

  • Όταν έχεις το πουγγί σου, όλοι οι φίλοι είναι δικοί σου.

Όταν έχεις χρήματα, όλοι σε θέλουν για φίλο.

  • Το ψωμί είναι ακριβό σαν δεν έχεις χρήματα.

Όταν έχεις λίγα χρήματα τα προϊόντα σου φαίνονται ακριβά.

  • Ο γέρος κι αν παινεύεται ο ανήφορος το δείχνει.

Υπάρχουν άνθρωποι που δεν αντιλαμβάνονται ή δεν καταλαβαίνουν ότι γέρασαν. Αυτό όμως φαίνεται όταν ανεβαίνουν τον ανήφορο. Μπορεί κάποιος να παινεύεται ότι έχει διάφορα χαρίσματα, όμως η πραγματικότητα είναι άλλη.

  • Μεγαλώνει το γομάρι και κονταίνει το σαμάρι.

Λέγεται για τα παιδιά όταν μεγαλώνουν και δεν τους κάνουν τα ρούχα.

  • Πιάσ’ τον ξυπόλητο και πάρ’ του τα παπούτσια.

Όταν δεν μπορείς να περιμένεις κάτι αξιόλογο και σημαντικό.

  • Πιάσε τον κασίδη και πάρτου τα μαλλιά.
  • Μ’ ένα βόιδι δεν γίνεται καλό το αυλάκι.

Δύο βόδια, δηλαδή ένα ζευγάρι, οργώνει καλύτερα. Αυτό συμβαίνει σε πολλές άλλες περιπτώσεις στη ζωή.

  • Ψόφησε το βόδι, χάλασε η κολιγιά.

Παλιά όταν το όργωμα γινόταν με τα ζώα και οι γεωργοί ήταν φτωχοί, ένας γεωργός που είχε ένα άλογο ή βόδι έπρεπε να συμπράξει με κάποιον άλλο γεωργό που είχε ένα ζώο. Έκαναν έτσι τη λεγόμενη «κολιγιά». Αν όμως ψοφούσε ένα από τα ζώα αναγκαστικά η κολιγιά χαλούσε, διαλυόταν.

  • Εμείς μαζί δεν κάνουμε και χώρια δεν μπορούμε.

Λέγεται για ανθρώπους που τσακώνονται συχνά, αλλά τα φτιάχνουν σύντομα.

  • Κάλλιο πουλάκι στο κλαρί παρά πουλάκι στο κλουβί.

Η ελευθερία είναι ακριβή.

  • Ο λογαριασμός του σπιτιού στο παζάρι δεν βγαίνει.

Σχετική με το ρητό «τα εν οίκω μη εν δήμω».

  • Πες μου με ποιον κάνεις παρέα / κάθεσαι να σου πω ποιος είσαι.

Οι άνθρωποι συνήθως κάνουν παρέα με άτομα που «ταιριάζουν τα χνώτα τους», που έχουν κοινά ενδιαφέροντα και συνήθειες. Σχετικό το αρχαίο ρητό «όμοιος ομοίω αεί πελάζει».

  • Δείξε μου τον φίλο σου, να σου πω ποιος είσαι.
  • Με στραβό σαν κοιμηθείς, το πρωί θ’ αλληθωρίζεις.

Εννοεί τον επηρεασμό που υφίσταται κάθε άνθρωπος από τους γύρω του.

  • Λέγε λέγε το κοπέλι, κάνει την κυρά και θέλει.
  • Αν δεν κλάψει το παιδί, δεν του δίνει η μάνα του βυζί.

Πολλές φορές πρέπει να γκρινιάξει, να φωνάξει κανείς για να τον ακούσουν ή για να βρει το δίκιό του.

  • Το παιδί από μάνα ορφανεύει, όχι από πατέρα.

Είναι διαφορετικό πράγμα να φύγει η μάνα μικρών παιδιών από τη ζωή και διαφορετικό πατέρας. Τα παιδιά στην παιδική ηλικία δένονται και εξαρτώνται περισσότερο από τη μάνα παρά από τον πατέρα.

  • Χίλιοι νεκροί κάθονται στ’ αρρώστου το κεφάλι.

Συμβαίνει κάποιες φορές ένα άτομο, που είναι βαριά άρρωστο και περιμένουμε να πεθάνει σύντομα, να ζήσει για μεγάλο διάστημα και κάποιοι άλλοι να πεθάνουν πριν από αυτό.

  • Κηρύκ’ και Μηρύκ’ κι απ’ τ’ αμπάρ’ στο παίρν’.

Ένας γεωργός είχε προγραμματίσει να αλωνίσει με τα ζώα στο αλώνι για τις 15 Ιουλίου. Επειδή εκείνη την ημέρα γιορτάζεται η μνήμη των Αγίων Κηρύκου και Ιουλίτης, κάποιοι γείτονες του λένε: «Μην αλωνίζεις αύριο, είναι του αγίου Κηρύκ’». Εκείνος τους απαντάει: «Κηρύκ’ και μηρύκ’ εγώ ετοίμασα τα άλογα». Πράγματι την άλλη μέρα αλώνισε κανονικά, αλλά μετά από λίγη ώρα συννέφιασε ο ουρανός και σε λίγο έπιασε μια καλοκαιρινή μπόρα. Το νερό ήταν τόσο πολύ ώστε σκόρπισε το σιτάρι από το αλώνι. Τότε θυμήθηκε τα λόγια των γειτόνων και είπε θυμόσοφα: «Κηρύκ’ και μηρύκ’ κι απ’ τ’ αμπάρ’ στο παίρν’».

  • Μακριά απ’ άδικο και από κακή γυναίκα.

Κακή γυναίκα δεν εννοείται μόνο η σύζυγος, αλλά και η γειτόνισσα, η πεθερά, η συνάδελφος κλπ.

  • Κάθε τόπος και ζακόνι, κάθε μαχαλάς και τάξη.

Κάθε τόπος, κάθε περιοχή, κάθε ομάδα ανθρώπων έχει τις δικές του συνήθειες με τις οποίες ενεργεί κατά περίπτωση και οι άλλοι θα πρέπει να τις σέβονται.

  • Κάθε μαχαλάς και τάξη, κάθε ρούγα και ζακόνι.
  • Πρώτα βγαίνει η ψυχή και μετά το χούι.

Οι συνήθειες γίνονται ένα με τον χαρακτήρα κάθε ανθρώπου και δεν αποβάλλονται παρά μόνο με τον θάνατο. Έχει την ίδια έννοια με το αρχαίο ρητό «έξις (συνήθεια), δευτέρα φύσις».

  • Γαλάτα και μαλλάτα και τ’ αρνιά θηλυκά.

Όταν απαιτούμε από κάποιον/κάτι να έχει όλα τα καλά, τα προτερήματα.

  • Καιρός φέρνει τα λάχανα, καιρός τα παραπούλια.
  • Όποιος λέγει την αλήθεια έχει το Θεό βοήθεια.

Τονίζει την αξία της ειλικρίνειας.

  • Ο Θεός αργεί αλλά δεν λησμονεί.

Πολλές φορές παρακαλάμε τον Θεό για κάτι, αλλά δεν βλέπουμε άμεση ανταπόκριση. Ωστόσο, έστω και καθυστερημένα, δίνει απάντηση στα αιτήματα που του υποβάλλουμε.

  • Οι πολλοί καπεταναίοι βουλιάζουν το καράβι.

Όταν κάνουν κουμάντο πολλοί και όχι ένας τότε δημιουργούνται προβλήματα.

  • Πολλοί μάγειροι μαζί χαλάνε το φαί.
  • Πολλές μαμές στραβό το παιδί.
  • Όπου λαλούν πολλοί κοκόροι αργεί να ξημερώσει.
  • Όπου ακούς πολλά κεράσια, κράτα και μικρό καλάθι.
  • Καθαρός ουρανός, αστραπές δεν φοβάται.

Όποιος δεν έχει κάνει κάποια παρανομία, παρατυπία ή κάτι που δεν επιτρέπεται, δεν έχει να φοβηθεί τίποτα.

  • Καλύτερα μακριά κι αγαπημένοι παρά από κοντά και μαλωμένοι.
  • Με τον συγγενή φάε και πιε και παρτσακανιά μην κάνεις.

Αν κάτι δεν πάει καλά σε μια τέτοια περίπτωση, δυσκολεύονται να μιλήσουν ευθέως για να μην διαταραχθούν οι σχέσεις τους.

  • Έρωτας χωρίς ψωμί γρήγορα θα σβήσει.

Καλή είναι η αγάπη και ο έρωτας, αλλά είναι αναγκαία και η δουλειά ώστε να αποκτώνται και τα προς το ζην. Σχετικό είναι το γνωστό τραγούδι «χωρίς δεκάρα πώς θα παντρευτούμε Μανωλιό μου».

  • Ο έρως χρόνια δεν κοιτά κι όπου βρεθεί χορεύει.

Λέγεται για τις περιπτώσεις ερωτευμένων που δεν υπάρχει ταίριασμα σε διάφορα στοιχεία, όπως ηλικία, κοινωνική τάξη, εθνικότητα κλπ.

  • Όποιος χάνει στα χαρτιά κερδίζει στην αγάπη.
  • Αγάπη δίχως πείσματα, φαΐ χωρίς νοστιμάδα.
  • Σαν θέλει η νύφη κι ο γαμπρός τύφλα νάχει ο πεθερός.
  • Αν δεν κουνήσ’ η σκύλα την ουρά της, ο σκύλος δεν πάει κοντά της.
  • Πώς περνάς; Καλύτερα από σώγαμπρος.
  • Πάρε σκυλί από μαντρί, γυναίκα από σόι.
  • Αν δε ταιριάζαμε, δεν θα συμπεθεριάζαμε.
  • Στης ακρίβειας τον καιρό βρήκα κι εγώ να παντρευτώ.
  • Άνθρωπος ανύπαντρος μονό ψαλίδι είναι.

Δίνει πολύ μεγάλη σημασία στο γάμο. Το ανύπαντρο άτομο το παρομοιάζει με μονό ψαλίδι, το οποίο φυσικά δεν μπορεί να κόψει.

  • Ή μικρός παντρέψου ή μικρός καλογερέψου.
  • Για τον γαμπρό γεννάει κι ο κόκορας.
  • Ο κουμπάρος την κουμπάρα δυο φορές την εβδομάδα.
  • Χατίρι του μοιανού, χατίρι τ’ αλλουνού, κάνα παιδί απ’ τον άνδρα μου.
  • Γιος ο γαμπρός δεν γίνεται κι η νύφη θυγατέρα.
  • Κάνε παιδιά να δεις καλό.
  • Θυμήσου τα δικά σου, συμπάθα τα παιδιά σου.

Πολλοί άνθρωποι μεγαλώνοντας ξεχνούν τα δικά τους και κρίνουν με διαφορετικό τρόπο τη συμπεριφορά των παιδιών τους.

  • Αν κλωτσάς τα γονικά σου, θα το βρεις απ’ τα παιδιά σου.
  • Βρήκε ο Φίλιππος το Ναθαναήλ.

Λέγεται για πρόσωπα ή πράγματα, που ταιριάζουν απόλυτα, όπως οι δύο φίλοι Φίλιππος και Ναθαναήλ.

  • Αγάπα τον φίλο σου με τα ελαττώματά του.
  • Ο καλός ο φίλος στην ανάγκη φαίνεται.
  • Οι καλοί λογαριασμοί κάνουν τους καλούς φίλους.
  • Αν έχεις τέτοιους φίλους, τι τους θέλεις τους εχθρούς.

Οι κακοί φίλοι είναι χειρότεροι από τους εχθρούς, γιατί είναι ύπουλοι, ενώ από τους εχθρούς φυλάγεσαι.

  • Η κολακεία κάνει φίλους, η αλήθεια εχθρούς.

Όλοι οι άνθρωποι κολακεύονται και αγαπούν αυτούς που τους κολακεύουν. Λίγοι όμως αντέχουν την αλήθεια.

  • Η ευτυχία κάνει/φέρνει φίλους, αλλά η δυστυχία τους ξεχωρίζει.

Όντως, όταν δυστυχήσει κάποιος τότε φαίνονται οι πραγματικοί του φίλοι.

  • Βουνό με βουνό δε σμίγει.

Μπορούν να συμβούν και τα πιο απίθανα πράγματα.

  • Η τιμή τιμή δεν έχει και χαρά στον που την έχει.

Η τιμή, η αξιοπρέπεια, η υπόληψη, το «καθαρό κούτελο» είναι ανεκτίμητα, δεν πληρώνονται.

  • Ο κόσμος το ‘χει τούμπανο κι εμείς κρυφό καμάρι.
  • Μαζί μιλάμε και χώρια καταλαβαίνουμε.

Όταν δεν υπάρχει διάθεση για συνεννόηση.

  • Παρηγοριά στον άρρωστο ώσπου να βγει η ψυχή του.

Ενώ ξέρουμε πόσο κακή είναι η κατάσταση ενός αρρώστου εμείς για να του δώσουμε θάρρος του λέμε ότι θα πάνε καλά. Φρούδες ελπίδες.

  • Σφάξε με, αγά μ’, ν’ αγιάσω.
  • Αν δεν γονάτιζε η καμήλα, δεν θα την φορτώνανε.

Για να συμβεί κάτι (φόρτωμα), προϋποθέτει κάτι άλλο (γονάτισμα).

  • Φτύνω πάνω φτύνω το μουστάκι μου, φτύνω κάτω φτύνω τα γένια μου.

Ο,τι και να κάνω, όπως και να ενεργήσω οι άλλοι το βλέπουν λάθος, δεν τους αρέσει.

  • Όλοι αντάμα κι ο ψωριάρης χώρια.
  • Αγαπάει ο Θεός τον κλέφτη, αλλά αγαπάει και τον νοικοκύρη.
  • Φωνάζει ο κλέφτης για να φοβηθεί ο νοικοκύρης.
  • Το γύφτο κάναν βασιλιά κι αυτός γύρευε ρείκια.
  • Κοντά στο νου κι η γνώση.
  • Όποιος είν’ έξω απ’ το χορό, πολλά τραγούδια ξέρει.
  • Αλλού βαρούν τα όργανα κι αλλού χορεύει η νύφη.

Ο χορός πρέπει να είναι σύμφωνος με τη μουσική, πρέπει να υπάρχει ταίριασμα, αρμονία.

  • Αλλού χτυπάει το νερό κι αλλού αλέθει ο μύλος.
  • Ούτε γάμος δίχως κλάματα, ούτε κηδεία δίχως γέλια.

Η χαρά και η λύπη, το γέλιο και το κλάμα ανακατεύονται στη ζωή μας.

  • Ρωτώντας πάς στην πόλη.
  • Καλομελέτα κι έρχεται.
  • Ποιος στραβός δε θέλει το φως του;
  • Άντρα θέλω, τώρα τον εθέλω.
  • Άλλοι τα γένια πεθυμούν, κι άλλοι που τα ‘χουνε τα φτυούν.

Εκείνα που άλλοι τα επιθυμούν, επειδή τους λείπουν, όσοι τα έχουν τα περιφρονούν. Λέγεται όταν δεν εκτιμούμε αυτά που έχουμε.

  • Μάζευε κι ας είναι ρώγες.

Πολλές φορές απαξιώνουμε τα μικρά και ανάξια. Έχουν όμως και αυτά την αξία τους.

  • Το μοναστήρι νάναι καλά και από καλογήρους χίλιους.
  • Στο τέλος ξυρίζουν το γαμπρό.
  • Όλα τα στραβά καρβέλια η νύφη μας τα κάνει.

Φταίνε όλοι οι άλλοι εκτός από μας.

  • Νύφη, όχι όπως ήξερες, αλλά όπως βρήκες.

Όταν βρεθείς σε άλλο περιβάλλον είναι απαραίτητο να προσαρμοστείς με τα καινούργια δεδομένα.

  • Άμα ξαναγίνω νύφη θα ξέρω να προσκυνήσω.

Γιατί τώρα απέκτησα πείρα.

  • Δεν τιμάται η πρώτη νύφη αν δεν έρθει η δεύτερη.
  • Όταν ήμουνα νύφη, είχα κακιά πεθερά. Όταν έγινα πεθερά, έκανα κακιά νύφη.
  • Ψάχνει ψύλλους στ’ άχυρα.
  • Τον αράπη κι αν τον πλένεις, το σαπούνι σου χαλάς.
  • Το ξύλο βγήκε απ’ τον Παράδεισο.
  • Όπου δεν πίπτει λόγος, πίπτει ράβδος.

Όταν κάποιος δεν καταλαβαίνει τι πρέπει να κάνει με τα λόγια, θα καταλάβει με το ξύλο, την ποινή

  • Χίλιοι καλοί χωράνε.
  • Η κότα έκανε τ’ αυγό ή το αυγό την κότα;

Λέγεται όταν υπάρχει αμφιβολία για το ποιο είναι το ορθό σε ένα ζήτημα, υπόθεση.

  • Να μην παινέσεις την αρχή αν δεν ιδείς το τέλος.

Δεν πρέπει να βιαζόμαστε να βγάλουμε συμπεράσματα από την αρχή μιας υπόθεσης. Καλό είναι να περιμένουμε να δούμε τη συνέχεια και το τέλος. Είναι σχετική με το αρχαίο ρητό «μηδένα προ του τέλους μακάριζε».

  • Όποιος γελάει τελευταίος γελάει καλύτερα.
  • Είναι βαριά η καλογερική, μα ασήκωτος ο γάμος.

Όποιο δρόμο από τους δύο και αν διαλέξεις, έχει τις δυσκολίες του.

  • Το ζόρι βγάνει το λάδι.

Πρέπει να ζοριστείς, να κουραστείς για να πετύχεις τον σκοπό σου.

  • Με πορδές δε βάφονται αυγά.

Χωρίς προσπάθεια και έξοδα δεν πετυχαίνεις αυτό που θέλεις.

  • Η γριά η κότα έχει το ζουμί.
  • Ράβε ξήλωνε, δουλειά να μη σου λείπει.
  • Τι είναι ο κάβουρας, τι είναι το ζουμί του.
  • Μνημόσυνο με ξένα κόλλυβα δεν γίνεται.
  • Ας ήμουν νιος και να ‘ξερα, γέρος και να μπορούσα.

Νεανικό σφρίγος και γεροντική σοφία, ένας εξαιρετικός, αλλά ασυνήθιστος συνδυασμός ικανοτήτων.

  • Του κυνηγού και του ψαρά το πιάτο, δέκα φορές είν’ αδειανό και μια φορά γεμάτο.
  • Εδώ σε θέλω κάβουρα, να περπατάς στα κάρβουνα.
  • Και τα καλά δεχούμενα και τα κακά.
  • Και με τα χίλια βάσανα, πάλι γλυκιά ‘ναι η ζωή.
  • Όποιο πρόβατο φεύγει απ’ το μαντρί το τρώει ο λύκος.

Την έλεγε συχνά ο πολιτικός Ευάγγελος Αβέρωφ. Δείχνει την ισχύ ενός συνόλου και την αδυναμία του ενός.

  • Από τις πολλές φορές που πάει το λαγήνι στη βρύση, κάποια θα σπάσει.
  • Ο διάβολος έχει πολλά ποδάρια.
  • Σε ξένο χωράφι δρεπάνι μη βάζεις.

Μην κλέβεις την παραγωγή του άλλου.

  • Η φτήνια τρώει τον παρά.
  • Τρεις το λάδι, δυο το ξίδι, πέντε το λαδόξιδο.
  • Όπου γάμος και χαρά, η Βασίλω πρώτη.
  • Ωσάν το σκλάβο δούλευε και ωσάν τον άρχο τρώγε.

Να δουλεύεις σαν να είσαι δούλος ώστε να μπορείς να τρως σαν άρχοντας.

  • Ο τρελός είδε το μεθυσμένο κι έφυγε.

Τονίζει το πόσο κακός είναι ο αλκοολισμός.

  • Σπίτι μου σπιτάκι μου και σπιτοκαλυβάκι μου.

Καθένας αναπαύεται στο σπίτι του, όσο μικρό και απλό και αν είναι.

  • Άμα δεν παινέψεις το σπίτι σου, θα πέσει να σε πλακώσει
  • Η καλή νοικοκυρά είναι δούλα και κυρά.

Η καλή νοικοκυρά είναι κυρία στο σπίτι της, είναι αναγκασμένη όμως να εργάζεται σκληρά.

  • Τ’ αμπέλι θέλει αμπελουργό, το σπίτι νοικοκύρη και το καράβι στο γιαλό θέλει καραβοκύρη.
  • Όπως έστρωσες, έτσι θα κοιμηθείς.
  • Ανεμομαζώματα, διαβολοσκορπίσματα.

Ο,τι κερδίζουμε άδικα, το σκορπίζει ο διάβολος και δεν το χαιρόμαστε.

  • Όταν λείπει η γάτα, χορεύουν τα ποντίκια.
  • Τα λάθη για τους ανθρώπους είναι.

Είναι αδύνατο άνθρωπος που εργάζεται να μην κάνει λάθη.

  • Στερνή μου γνώση να σ’ είχα πρώτα.

Αναφέρεται στην αξία της πείρας.

  • Άντρα, γουρούνι, γάιδαρο και ποιον να πρωτοκλάψω;

Έχασε τον άντρα, το γουρούνι και το γάιδαρο και βρέθηκε σε απόγνωση.

  • Το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω.

Ορισμένα πράγματα δεν διορθώνονται.

  • Ή στραβός είν’ ο γιαλός ή στραβά αρμενίζουμε.
  • Κακό σκυλί ψόφο δεν έχει.
  • Σκύλος που γαβγίζει, δεν δαγκώνει.
  • Δεμένο σκυλί, πρόβατα δε φυλάει.

Όταν αναθέτουμε σε κάποιον να κάνει κάτι, πρέπει να του δώσουμε και τα μέσα για να το πετύχει.

  • Και την πίτα σωστή και το σκύλο χορτάτο.
  • Μπάτε σκύλοι αλέστε κι αλεστικά μη δώσετε.

Οι Φράγκοι, που είχαν υποδουλώσει άλλοτε την Ελλάδα, έκαναν τόσα μαρτύρια στους κατοίκους, ώστε οι Έλληνες τούς βάφτισαν «Σκυλόφραγκους». Ό,τι είχαν και δεν είχαν, τούς το έπαιρναν, κυρίως όμως ενδιαφερόντουσαν για το αλεύρι, που τούς ήταν απαραίτητο για να φτιάχνουν ψωμί. Κάποτε σ’ ένα χωριουδάκι της Πάτρας μπήκαν μερικοί στρατιώτες σ’ ένα μύλο και απαίτησαν από τον μυλωνά να τους αλέσει όλο το σιτάρι που υπήρχε εκεί, με την υπόσχεση ότι θα τού πλήρωναν τ’ αλεστικά. Ο μυλωνάς ονομαζόταν Γιάννης Ζήσιμος, κι ήταν γνωστός για την παλικαριά του και την εξυπνάδα του. Όταν είδε τους Φράγκους να θέλουν να τού αρπάξουν το βιος του με το έτσι θέλω, φούντωσε ολόκληρος. Συγκρατήθηκε, όμως, και δικαιολογήθηκε ότι δεν μπορεί μόνος του ν’ αλέσει τόσες οκάδες σιτάρι. Οι στρατιώτες του είπαν τότε ότι θα τον βοηθούσαν αυτοί. Ο Ζήσιμος τούς πέρασε στον μύλο και τούς είπε δήθεν ευγενικά: «Μπάτε σκύλοι αλέστε και αλεστικά μη δώσετε». Ύστερα τούς κλείδωσε μέσα κι έβαλε φωτιά στο μύλο. Εκεί τούς έκαψε όλους σαν ποντίκια κι αυτός εξαφανίστηκε.

  • Ανάθεμα δυο πράγματα, φτώχεια και γεράματα.
  • Η φτώχεια φέρνει γκρίνια.
  • Όπου φτωχός κι η μοίρα του.

Όταν είσαι φτωχός και σε βρίσκουν και άλλα κακά.

  • Ψωμί δεν έχουμε, τυρί ζητάμε.
  • Η φτώχεια θέλει καλοπέραση.
  • Η ζωή είναι ρόδα και γυρίζει.
  • Θα γυρίσει ο τροχός, θα χορτάσει κι ο φτωχός.
  • Όποιος σκορπάει τον καιρό, δεν τον ξαναμαζεύει.

Ο χρόνος είναι πολύτιμος και δεν πρέπει να τον σπαταλάμε αλλά να τον αξιοποιούμε ορθά.

  • Αυτού που είσαι ήμουνα και δω που είμαι θα ‘ρθεις.

Οι νεώτεροι δεν πρέπει να παρεξηγούν τους μεγαλύτερους για κάποιες ενέργειές τους, γιατί θα έρθει η ώρα να γίνουν σαν αυτούς και θα κάνουν τα ίδια (ή και χειρότερα).

  • Όλα του πρέπουνε του νιου, εκτός απ’ το κουμάντο.

Ένας νέος δεν είναι εύκολο να αναλάβει ηγετικές, διοικητικές και υπεύθυνες θέσεις λόγω της απειρίας.

  • Το καλό πράγμα αργεί να γίνει.
  • Ένας κούκος δεν φέρνει την άνοιξη.

Ένας άνθρωπος όσο ικανός και άξιος και αν είναι δεν μπορεί να τα κάνει όλα μόνος του.

  • Θεού θέλοντος και καιρού επιτρέποντος.
  • Με ήλιο τα βγάζουμε, με ήλιο τα βάζουμε, τι έχουν τα έρμα και ψοφάνε;

Ένας τσοπάνης αργούσε το πρωί να βγάλει το κοπάδι για βοσκή, το απόγευμα γύριζε νωρίς. Τα ζώα άρχισαν να ψοφάνε γιατί δεν έτρωγαν καλά. Ανάλογα είναι τα αποτελέσματα για κάθε μικρή προσπάθεια.

  • Κάθε δεντράκι με τον ίσκιο του.

Κάθε άνθρωπος έχει τα δικά του χαρακτηριστικά και δυνατότητες.

  • Ο λύκος τη φωλιά του δεν την μαγαρίζει.
  • Ο λύκος έχει χοντρό το σβέρκο, γιατί κάνει τις δουλειές του μόνος του.

Εκείνος που κάνει τις δουλειές του μόνος του και δεν περιμένει από άλλους να του τις κάνουν μπορεί να είναι σίγουρος ότι θα γίνουν και σωστά και στην ώρα τους.

  • Ο λύκος κι αν εγέρασε κι άσπρισε το μαλλί του, ούτε τη γνώμη άλλαξε ούτε την κεφαλή του.
  • Θρέψε λύκο το χειμώνα, να σε φάει το καλοκαίρι.

Αναφέρεται στην αχαριστία.

  • Ο λύκος στην αναμπουμπούλα χαίρεται.
  • Έβαλαν το λύκο να φυλάει τα πρόβατα.
  • Ο λύκος από τα μετρημένα τρώει.
  • Δέκα κοστίζει ο γάιδαρος κι ογδόντα το σαμάρι.

Ένας ψαράς βρέθηκε σε κίνδυνο και έταξε στην Παναγία το γάιδαρό του. Όταν γλύτωσε, λυπόταν να δώσει το γάιδαρο. Ωστόσο πήγε στο παζάρι να τον πουλήσει μαζί με το σαμάρι για να ξεχρεώσει το τάμα. Εκεί φώναζε: «Δέκα ο γάιδαρος κι ογδόντα το σαμάρι». Δηλαδή κατά πως μας συμφέρει.

  • Σαράντα τ’ άλογο κι εξήντα το σαμάρι.
  • Κατά φωνή κι ο γάιδαρος.

Στην αρχαιότητα, όταν ένας γάιδαρος φώναζε πριν αρχίσει μια μάχη, θεωρούσαν ότι οι θεοί τους προειδοποιούσαν για τη νίκη. Κάποτε ο Φωκίωνας ετοιμαζόταν να επιτεθεί στους Μακεδόνες του Φιλίππου, αλλά δεν ήταν και τόσο βέβαιος για το αποτέλεσμα, επειδή οι στρατιώτες του ήταν λίγοι. Αποφάσισε ν’ αναβάλει για μερικές μέρες την επίθεση, ώσπου να του στείλουν βοήθεια. Ενώ ήταν έτοιμος να διατάξει υποχώρηση, άκουσε ξαφνικά τη φωνή ενός γαϊδάρου από το στρατόπεδο του. «Κατά φωνή κι ο γάιδαρος!» έκανε ενθουσιασμένος ο Φωκίωνας. Και διέταξε ν’ αρχίσει η επίθεση, με την οποία νίκησε τους Μακεδόνες. Από τότε έμεινε η φράση αυτή και τη λέμε συχνά, όταν βλέπουμε ξαφνικά κάποιο φίλο μας, που δεν τον περιμέναμε.

  • Είπε ο γάιδαρος τον πετεινό κεφάλα.

Αναφέρεται σε κάποιον, που ενώ ο ίδιος έχει ένα μεγάλο ελάττωμα, κοροϊδεύει άλλους για πολύ μικρότερα ελαττώματα.

  • Δυο γάιδαροι μαλώνανε σε ξένο αχυρώνα.
  • Δεν μπορεί να μοιράσει δυο γαϊδουριών άχυρα.

Λέγεται για άτομα που δεν μπορούν να κάνουν ούτε τα πιο απλά πράγματα.

  • Τον γάιδαρο δεν τον ρωτούν, όταν τον σαμαρώνουν.
  • Καβαλικεύω γάιδαρο ώσπου να βρω ένα άτι.

Άλλο γάιδαρος, άλλο άλογο. Χρησιμοποιώ κάτι κατώτερο μέχρι να βρω το καλύτερο.

  • Όποιος καβαλικεύει ξένο γομάρι, μεσοστρατίς πεζεύει.

Αν θέλεις να κάνεις μια δουλειά πρέπει να βασίζεσαι στις δικές σου δυνάμεις. Αν περιμένεις να σε βοηθήσουν φίλοι, γείτονες και γνωστοί, μπορεί να περιμένεις χωρίς αποτέλεσμα, γιατί ίσως και αυτοί να έχουν δικές τους υποχρεώσεις. Είναι χαρακτηριστική μια ιστορία που αναφέρεται σε ένα πουλί (κορυδαλλός) που είχε τη φωλιά του στο χωράφι ενός αγρότη με σιτάρι έτοιμο για θερισμό. Ο κορυδαλλός όσο άκουγε τον αγρότη που ζητούσε τη βοήθεια γειτόνων και συγγενών δεν ανησυχούσε. Όταν όμως ο αγρότης αποφάσισε να θερίσει μόνος του το χωράφι του, τότε ανησύχησε και έσπευσε αμέσως να μεταφέρει τα μικρά του σε άλλο μέρος.

  • Κι αν στόλισες το γάιδαρο, γι’ άλογο δεν περνιέται!
  • Κι αν έχει ο γάιδαρος φωνή, για ψάλτη δεν τον κράζουν.

Δεν κάνουν όλοι για όλα.

  • Μην αγοράζεις γουρούνι στο σακί.

Ελέγχουμε πάντα ό,τι αγοράζουμε.

  • Άμα πεθάνω εγώ, φούρνος να μην καπνίσει.

Το ενδιαφέρον περιστρέφεται γύρω από τον εαυτό μας και τους δικούς μας.

  • Η δική μου μάνα πέθανε, καμία να μην μείνει.
  • Μάτια λαίμαργα, ψυχή χαμένη.
  • Φάτε μάτια ψάρια και κοιλιά περίδρομο.
  • Μάτια που δεν βλέπονται, γρήγορα λησμονιούνται.
  • Άσκεφτος ο νους, διπλός ο κόπος.

Αυτό συμβαίνει όταν δεν σκεφτόμαστε πρώτα πριν κάνουμε κάτι.

  • Το μυαλό το σπείρανε κι όσοι προλάβαν πήρανε.
  • Όπου Γιάννης και μάλαμα.
  • Σπίτι χωρίς Γιάννη, προκοπή καμιά δεν κάνει.
  • Τι γελάς Γιάννη; Ο,τι γελάτε και σεις.

Αναφέρεται στις περιπτώσεις που κάποιος κάνει κάτι μηχανικά χωρίς να ξέρει το γιατί, μόνο και μόνο επειδή και οι άλλοι κάνουν το ίδιο.

  • Τι έχεις Γιάννη; Τι είχα πάντα.
  • Φοβάται ο Γιάννης το θεριό και το θεριό το Γιάννη.

Αναφέρεται στις περιπτώσεις που δύο αντικρουόμενα μέρη φοβούνται το ένα το άλλο.

  • Σαράντα πέντε Γιάννηδες ενός κοκόρου γνώση.
  • Άλλος το μακρύ του κι άλλος το κοντό του.

Καθένας με τη γνώμη του και τις απόψεις του.

  • Κατά μάνα, κατά κύρη, κατά γιος και θυγατέρα.
  • Το αίμα νερό δεν γίνεται και άμα γενεί δεν πίνεται.

Δείχνει τους ισχυρούς συγγενικούς δεσμούς εξ αίματος.

  • Από αγκάθι βγαίνει ρόδο κι από ρόδο βγαίνει αγκάθι.
  • Από κει που πήδησε η κατσίκα θα περάσει και το κατσικάκι.
  • Από ‘ξω κούκλα κι από μέσα πανούκλα.
  • Ό,τι παθαίνει το κορμί, το φταίει το κεφάλι.

Γιατί το κεφάλι παίρνει τις αποφάσεις.

  • Ο άρρωστος θέλει γιατρό κι ο πεθαμένος κλάμα.
  • Βρήκε ο γύφτος τη γενιά του κι αναγάλλιασε η καρδιά του.
  • Αλλού τα κακαρίσματα κι αλλού γεννάν’ οι κότες.
  • Κλαίν’ οι χήρες, κλαίν’ κι οι παντρεμένες.
  • Κάλλιο να κλάψει το παιδί παρά να κλάψει η μάνα.

Η μάνα μαλώνει το παιδί και το κάνει να κλαίει, ώστε να προσέχει να μην πάθει κάποιο κακό, οπότε θα κλαίει η μάνα.

  • Ο φόβος φυλάει τα έρμα.
  • Όποιος έχει τη μύγα, μυγιάζεται.
  • Άλλος έχει τ’ όνομα κι άλλος έχει τη χάρη.
  • Ο καλός ο μύλος όλα τ’ αλέθει.
  • Κάνε το καλό και ρίξ’ το στο γιαλό.
  • Όποιος έχει τα γένια έχει και τα χτένια.

Όποιος έχει το πρόβλημα θα βρει και τη λύση.

  • Ο σπόρος κι ο παράς, αν δεν σκορπιστούν δεν αυγαταίνουν.

Το σπόρο πρέπει να τον σπείρεις στο χωράφι για αυξηθεί. Το ίδιο ισχύει και για τα χρήματα. Αν θέλεις να αυξηθούν πρέπει να ξοδέψεις, να κάνεις επενδύσεις.

  • Πίνει η κότα το νερό, μα κοιτάει και κατά το Θεό.

Για να τον ευχαριστήσει που της έδωσε το νερό. Αναφέρεται στην ευγνωμοσύνη.

  • Φύλαγε τα ρούχα σου να έχεις τα μισά.
  • Δείρ’ τονε για τ’ αυγό, να μην σου πάρει την κότα.

Πρέπει το παιδί να το μαλώνουμε όταν κάνει τα μικρά λάθη και να μην περιμένουμε τα μεγάλα.

  • Να προσέχεις πού βάζεις την υπογραφή σου.
  • Πήγε για μαμή κι ήρθε με κουμπάρο.

Σε περίπτωση που κάποιος καθυστερεί να εκτελέσει ένα έργο.

  • Όλα τα ‘χε η Μαριορή, ο φερετζές της έλειπε.
  • Το μυρμήγκι, σαν είναι να χαθεί, βγάζει φτερά.
  • Έλα παππού να σου δείξω τ’ αμπελοχώραφά σου.

Λέγεται για εκείνους που κάνουν ότι ξέρουν περισσότερα από κάποιον που όντως γνωρίζει πολλά.

  • Η αλεπού εκατό χρονών, τ’ αλεπουδάκια εκατόν δέκα.
  • Πάει ανάποδα, σαν τον κάβουρα.
  • Κουμπάρε φάε και ψωμί. Καλά είναι και τα κοψίδια.
  • Φάε κουμπάρε ελιές, καλό είναι και το χαβιάρι.
  • Στα δυο βλάχο την ελιά.

Πήγε ένας βλάχος επίσκεψη σε ένα φτωχικό σπίτι. Η νοικοκυρά έβαλε για φαγητό μεταξύ άλλων και ελιές. Βλέποντας τον επισκέπτη να τρώει τις ελιές μία μία, του λέει «στα δυο βλάχο την ελιά» για λόγους οικονομίας. Αυτός όμως το κατάλαβε διαφορετικά και άρχισε να τρώει δύο δύο τις ελιές.

  • Γλυκάθηκε η γριά στο μέλι, θα φάει και το κουβέλι.
  • Το ήμερο τ’ αρνί βυζαίνει από δυο μανάδες. Το άγριο δε βυζαίνει ούτε από τη μάνα του.
  • Το δέντρο που ‘χει τον καρπό, όλο πετροβολιέται.

Οι άνθρωποι πετροβολούν τα δέντρα που έχουν καρπούς για να πέσουν κάτω και να τους μαζέψουν. Κατηγορούμε εκείνους που δουλεύουν και παράγουν έργο. Δεν έχει νόημα να κατηγορούμε αυτούς που δεν παράγουν έργο.

  • Ήρθαν τα άγρια να διώξουν τα ήμερα.
  • Η γριά δεν είχε δόντια κι ήθελε και παξιμάδια.

Για να πετύχεις κάτι πρέπει να υπάρχουν και οι ανάλογες προϋποθέσεις.

  • Σηκώθηκαν τα πόδια να χτυπήσουν το κεφάλι.
  • Δώσε θάρρος στο χωριάτη να σ’ ανέβει στο κρεβάτι.
  • Μια του κλέφτη, δυο του κλέφτη, τρεις και την κακή του μοίρα.
  • Πάρ’ τη σκούφια σου και βάρα με.
  • Αντίς να βογκάει το βόδι, βογκάει τ’ αμάξι.
  • Θέλω ν’ αγιάσω μα ο διάβολος δεν μ’ αφήνει.
  • Κάθε εμπόδιο για καλό.
  • Κάτι τρέχει στα γύφτικα.
  • Μεγάλο θάμα, τρεις μέρες.

Το μεγάλο θαύμα κρατάει λίγο. Αναφέρεται σε ζητήματα ήσσονος σημασίας.

  • Μεταξύ κατεργαραίων, ειλικρίνεια.
  • Καλομελέτα κι έρχεται.
  • Κι ο άγιος φοβέρα θέλει.

Ένας βοσκός πήγε να εκκλησιαστεί κρατώντας την γκλίτσα του κάθετα στον σβέρκο του. Φυσικά δεν μπόρεσε να μπει μέσα από την πόρτα γιατί δεν χωρούσε. Νομίζοντας ότι φταίει η εκκλησία πήρε στα χέρια τη γκλίτσα για να την φοβερίσει. Έτσι χώρεσε στην πόρτα και μπήκε μέσα λέγοντας «κι ο άγιος φοβέρα θέλει».

  • Το σιγανό ποτάμι να φοβάσαι.
  • Πίσω έχει η αχλάδα την ουρά.

Τα δύσκολα ακολουθούν.

  • Θα φάει η μύγα σίδερο και το κουνούπι ατσάλι.
  • Σαν σ’ αρέσει μπάρμπα-Λάμπρο, ξαναπέρνα από την Άνδρο.

Ο Λάμπρος Κατσώνης ήταν Έλληνας την καταγωγή, συνταγματάρχης του Ρωσικού στρατού. Στις 7 Απριλίου 1790 ενεπλάκη σε ναυμαχία με τουρκική μοίρα στον πορθμό του Καφηρέα, μεταξύ Εύβοιας και Άνδρου, κατά την οποία ηττήθηκε.

  • Η γάτα όπως κι αν την πετάξεις, με τα τέσσερα θα πέσει.
  • Όλα εδώ πληρώνονται.
  • Με τα πολλά στη φυλακή και με τα λίγα μέσα.

Θα υπάρξουν συνέπειες ανεξάρτητα από το μέγεθος του αδικήματος.

  • Της φυλακής τα σίδερα είναι για τους λεβέντες.
  • Ο ψεύτης και ο κλέφτης τον πρώτο χρόνο χαίρονται.
  • Στερνή μου γνώση να σ’ είχα πρώτα.
  • Έτρεχε να μη βραχεί κι έπεσε στο ποτάμι.
  • Αμαρτία εξομολογημένη δεν είναι αμαρτία.
  • Σαν την καλαμιά στον κάμπο.

Αναφέρεται στη δυστυχία της μοναξιάς.

  • Μοναχός σου μήτε στον παράδεισο.

Ένας άνθρωπος μόνος του ούτε στον παράδεισο δεν κάνει, διότι ο άνθρωπος είναι κοινωνικό όν και η αναστροφή και η επικοινωνία είναι ανάγκη.

  • Στους τυφλούς βασιλεύει ο μονόφθαλμος.
  • Η δουλειά θέλει τρόπο, όχι κόπο.
  • Φτου κι απ’ την αρχή.

Παλιά οι μαθητές δεν χρησιμοποιούσαν τετράδια  για να γράφουν, αλλά «πλάκες», όπου έγραφαν και έσβηναν. Επειδή πολλές φορές δεν είχαν σφουγγάρι, έσβηναν την πλάκα με τα δάχτυλα, αφού προηγουμένως τα έφτυναν. Από τότε επικράτησε η φράση «Φτου κι απ’ την αρχή».

  • Απ’ έξω κι ανακατωτά.

Οι αρχάριοι μαθητές μάθαιναν να δείχνουν και να λένε απ’ έξω την αλφαβήτα. Οι δάσκαλοι, για να πεισθούν πως τα παιδιά την ξέρουν καλά, τους έδειχναν τα γράμματα ανακατωμένα. Από τότε επικράτησε να λέμε γι’ αυτόν που γνωρίζει κάτι καλά ότι το ξέρει απ’ έξω και ανακατωτά.

  • Πού σε πονεί και πού σε σφάζει.

Ανάγεται στον στρατηγό Μακρυγιάννη, ο οποίος από παιδί είχε τρομερή δύναμη. Κάποτε, λοιπόν γέρος πια ο στρατηγός, χωρίς να το θέλει, σκούντισε κάποιον. Εκείνος παρεξηγήθηκε και ρίχτηκε να τον χτυπήσει χωρίς βέβαια να ξέρει με ποιόν είχε να κάνει. Ο στρατηγός του ζήτησε τότε συγνώμη, γιατί τον ακούμπησε άθελα του. Εκείνος, νομίζοντας πως ο γέρος φοβήθηκε, αποθρασύνθηκε. Αλλά ο Μακρυγιάννης, που δεν σήκωνε κάτι τέτοια, τον βούτηξε και τον έκανε του αλατιού λέγοντας του: «τώρα θα σου δείξω που σε πονεί και που σε σφάζει».

  • Πήγαν για μαλλί και βγήκαν κουρεμένοι.

Στη Μήλο υπήρχαν μεγάλα εργαστήρια ταπητουργίας, που έφτιαχναν χαλιά με ωραιότατα σχέδια με ένα ειδικό μαλλί. Τα χαλιά αυτά τα πουλούσαν πανάκριβα στους διάφορους πλούσιους της Πόλης, της Κύπρου ή της Βενετίας. Την εποχή εκείνη δρούσε στο Αιγαίο ένας φοβερός κουρσάρος, ο Αλή Μεμέτ Χαν. Μια νύχτα, βγήκε με τα παλικάρια του στη Μήλο, για να την κουρσέψει. Οι πειρατές μπήκαν και στα εργαστήρια των χαλιών, που βρίσκονταν εκεί. Οι νησιώτες, όμως τους πήραν είδηση, τους κύκλωσαν και του έπιασαν. Αντί να τους σκοτώσουν, τους ξύρισαν το κεφάλι και τα γένια και τους έστειλαν δώρο στον αυτοκράτορα του Βυζαντίου. Από τότε έμεινε και η παροιμιώδης φράση «Πήγαν για μαλλί και βγήκαν κουρεμένοι».

  • Τον έπιασαν στα πράσα.

Όταν η Αθήνα έγινε πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους, κάποιος Θεόδωρος Καρράς έφτιαξε μια συμμορία κακοποιών, που ρήμαζαν τα σπίτια και τα μαγαζιά. Η αστυνομία τούς κυνηγούσε να τους πιάσει, μα ποτέ δεν το κατόρθωνε. Ο Καρράς είχε γίνει αληθινό φόβητρο των κατοίκων. Την εποχή εκείνη στην Κολοκυνθού των Αθηνών κατοικούσε ο παπά-Μελέτης, που έλεγαν ότι είχε φλουριά με το τσουβάλι. Αν και περασμένης ηλικίας, η καταπληκτική του δύναμη έκανε εντύπωση σε όλους. Το σπίτι, που έμενε, ήταν τριγυρισμένο με περιβόλι από πράσα. Μια νύχτα ο παπάς πετάχτηκε οπό τον ύπνο του. Του φάνηκε πως είδε στο περιβόλι του κάποια σκιά, που κινούταν ύποπτα μέσο στα πράσα. Άφοβος καθώς ήταν, πήγε προς τα κει και μ’ ένα πήδημα γράπωσε από τον σβέρκο τον περίφημο Καρρά, και τον παρέδωσε στην αστυνομία. Ο κακοποιός ομολόγησε γρήγορα τους συνεργάτες του, που πιάστηκαν κι αυτοί. Απ’ αυτό το γεγονός προέκυψε και η φράση «τον έπιασαν στα πράσα», που σημαίνει επ’ αυτοφώρω σύλληψη.

  • Σαν πετύχει τ’ αποσπόρι, χαίροντ’ οι χωριάτες όλοι.

Αν τελειώσει η σπορά με ομαλές συνθήκες τον Νοέμβριο, τότε τα σπαρτά θα αναπτυχθούν πολύ καλά και η παραγωγή θα είναι ικανοποιητική.

  • Σαράντα φάε σαράντα πιει, σαράντα δώσε για την ψυχή.

Έχει σχέση με τη γιορτή των Σαράντα Μαρτύρων, του Αη Σαράντη, όπως είναι πιο πολύ γνωστή. Τονίζει τη σημασία της ελεημοσύνης.

  • Εύρες λύκο, φάε καβάλα.

Είναι αδύνατο να καβαλήσεις λύκο. Λέγεται στις περιπτώσεις που είναι αδύνατο να γίνει κάποιο πράγμα.

  • Η φτήνια τρώει τον παρά.
  • Ο,τι δίνεις, παίρνεις.

Κατά κανόνα η ποιότητα των αγαθών που αγοράζουμε είναι ανάλογη των χρημάτων που δίνουμε.

  • Όσα μύθια, τόσα αλήθεια.

Στη ζωή μπορούν να συμβούν και τα πιο απίθανα γεγονότα. Πολλές φορές έχουμε γίνει μάρτυρες ιστοριών που κινούνται στο χώρο του μύθου.

  • Πουλάει μέρα κι αγοράζει νύχτα.

Λέγεται για κάποιον, ο οποίος δεν αξιοποιεί την ημέρα για να κάνει τις δουλειές του με το φως του ήλιου, αλλά αναγκάζεται να τις κάνει τη νύχτα.

  • Είπα, ξείπα.

Λέγεται για άτομο που αθετεί το λόγο του.

  • Εγγυητής, πληρωτής.

Ο εγγυητής πολλές φορές είναι και πληρωτής. Υπάρχουν παραδείγματα εγγυητών που μπήκαν φυλακή. Γι’ αυτό χρειάζεται μεγάλη προσοχή.

  • Στερνή μου γνώση να σ’ είχα πρώτα.
  • Όλα τα γουρούνια την ίδια μουσούδα έχουν.
  • Κλειδώνω μανταλώνω τον κλέφτη βρίσκω μέσα.
  • Το λύκο τον βλέπουμε, το ντορό γυρεύουμε;
  • Το πολύ το «Κύριε ελέησον» το βαριέται κι ο Θεός.
  • Κακό χωριό τα λίγα σπίτια.
  • Πολλά παιδιά, πολλά βάσανα. Κανένα παιδί, καμιά χαρά.
  • Εάν κάτσεις χειμώνα στο Ντιριλί (Δερελί), ούτε γάλα ούτε αρνί.

Παλιά (τις δεκαετίες 1940 και 1950), στο Περιβόλι (Δερελί) έπεφταν πολλά χιόνια και έκανε πολύ κρύο το χειμώνα. Αυτό απαιτούσε αυξημένο κόστος διατροφής των κοπαδιών, γεγονός που μείωνε τα κέρδη για τους κτηνοτρόφους.

  • Τον αράπη κι αν τον πλένεις το σαπούνι σου χαλάς.

Λέγεται στην περίπτωση που δεν υπάρχει δυνατότητα για βελτίωση ή αλλαγή.

  • Περασμένα, ξεχασμένα.

Όταν έχει υπάρξει διάσταση απόψεων ή παρεξήγηση στο παρελθόν και τώρα υπάρχει η διάθεση για διευθέτηση της διαφοράς.

  • Βγάλε από μύγα ξύγκι.

Αφορά ανθρώπους που θέλουν να εκμεταλλευτούν ή να αξιοποιήσουν και την παραμικρή δυνατότητα.

  • Η σκούπα παίρνει όσα βλέπει η πεθερά.

Περιγράφει τη συμπεριφορά μιας τεμπέλας νύφης. Αναφέρεται σε ανθρώπους που καταβάλλουν μικρή προσπάθεια και κάνουν τα τελείως απαραίτητα.

  • Στερνή μου γνώση να σ’ είχα πρώτα.
  • Η νοικοκυρά που δεν θέλει να ζυμώσει πέντε μέρες κοσκινάει
  • Αν δεν παινέψεις το σπίτι σου, θα πέσει να σε πλακώσει.
  • Είπε ο γάιδαρος τον πετεινό κεφάλα.
  • Μια του κλέφτη, δυο του κλέφτη, τρεις και η κακή του μέρα.
  • Ο ψεύτης και ο κλέφτης, τον πρώτο χρόνο χαίρονται.
  • Των φρονίμων τα παιδιά πριν πεινάσουν μαγειρεύουν.
  • Όσα φέρνει η ώρα δεν τα φέρνει ο χρόνος.
  • Όσα δε φτάνει η αλεπού τα κάνει κρεμαστάρια.

Προέρχεται από έναν μύθο του Αισώπου. Η αλεπού η κυρά Μαριώ  προσπαθούσε να πιάσει σταφύλια σε μια κληματαριά να ικανοποιήσει την πείνα της. Όσο όμως κι αν πηδούσε δεν μπορούσε να τα φτάσει. O κυρ λαγός που στεκόταν εκεί κοντά την κορόιδευε. Η αλεπού πήδηξε μία, δύο και τρεις φορές αλλά τα σταφύλια δεν τ΄ ακούμπησε! Και είχε και από πάνω και τον ανόητο λαγό να της κάνει κριτική…

– Προπόνηση κάνω, για να δω πόσο ψηλά φτάνω, ποιος σκέφτεται τα σταφύλια; δικαιολογήθηκε.

H κυρά μας η αλεπού παίρνει πάλι φόρα και τινάζεται ψηλά. Αλλά τα σταφύλια δε μπήκαν στο στόμα της.  Της έμειναν τα σάλια και η απογοήτευση!

– Ε, κυρα-Μαριώ, κουκουβάγισε η κουκουβάγια, η Σοφία! Κουράστηκες, αλλά σταφύλια δε δοκίμασες!

– Σιγά καλέ, απάντησε αμέσως η αλεπού, άδικος ο κόπος μου! Αυτά τα είδα από κοντά κι είναι αγουρίδες, δεν αξίζουν!

Η αλεπού μας έφευγε χωρίς να δείχνει πως την πείραξε που δεν έφτασε τα γινωμένα σταφύλια, μουρμουρίζοντας συνέχεια: «άγουρα, αγουρίδες!». Κι η κουκουβάγια, η Σοφία, έλεγε στα κουκουβαγάκια της: «Όσα δε φτάνει η αλεπού, τα κάνει κρεμαστάρια», και γέλαγαν όλοι μαζί.

Η φράση στη αρχαία ελληνική γλώσσα είναι: «όμφακες εισί!», δηλαδή «είναι άγουρα».

  • Όποιος δεν έχει μυαλό έχει ποδάρια.
  • Ο πελάτης έχει πάντα δίκιο.
  • Αγάλια αγάλια γίνεται η αγουρίδα μέλι.
  • Αν δεν περισσέψει, δεν φτάνει.
  • Καλά να πάμε κι ας αργήσουμε.
  • Ουδείς προφήτης στον τόπο του.
  • Ήταν το κλήμα στραβό, τόφαγε κι ο γάιδαρος…
  • Και την πίτα ολάκερη και το σκύλο χορτάτο.
  • Λίγη βοήθεια, μεγάλη σωτηρία.
  • Τι είναι ο πόνος μπρος στα κάλλη.
  • Καθαρός ουρανός αστραπές δεν φοβάται.
  • Καλός ο αγιασμός, αλλά πάρε και καμιά γάτα.

Κάλεσαν έναν παπά να κάνει αγιασμό σε ένα σπίτι που είχε μεγάλο πρόβλημα με τα ποντίκια. Σε ερώτηση του νοικοκύρη αν λύθηκε το πρόβλημα ο παπάς απάντησε με την παροιμία.

  • Γεια και σιγουριά και μαύρα λάχανα.

Να έχουμε υγεία και ειρήνη και ας τρώμε λάχανα.

  • Του κυνηγού και του ψαρά το πιάτο, δέκα φορές είν’ αδειανό και μια φορά γεμάτο.
  • Ο καλός ο μύλος όλα τ’ αλέθει.

Αναφέρεται σε άτομο που μπορεί να κάνει πολλά πράγματα.

  • Αν ρίχνω κι αν δεν ρίχνω από τον ντροβά μ’ ρίχνω.

Πολύ παλιά ένας άντρας αρραβωνιασμένος ονόματι Αντρέας επρόκειτο να επισκεφτεί το σπίτι της αρραβωνιαστικιάς. Επειδή έτρωγε αρκετά οι γονείς του τον συμβούλεψαν να τρώει μετρημένα ώστε να μην εκτεθεί στα πεθερικά του. Ήταν μια από τις πρώτες μέρες του Δεκέμβρη όταν ξεκίνησε να πάει στην αρραβωνιάρα παίρνοντας μαζί του για καλό και για κακό ένα ντροβά με λίγα τρόφιμα. Το βράδυ έφαγε αλλά δεν χόρτασε καλά. Έτσι, μετά τα μεσάνυχτα, όταν όλοι κοιμόντουσαν, άνοιξε τον ντροβά του και έτρωγε. Ταυτόχρονα, ο πεθερός του βγήκε έξω για να πάει στον καμπινέ, που βρισκόταν έξω από το σπίτι. Βλέποντας να χιονίζει και μάλιστα αρκετά δυνατά λέει: «Ρίξε καημένε Αντριά, ρίξε». Άκουσε ο γαμπρός και νόμισε ότι έλεγε γι’ αυτόν. Οπότε λέει μέσα του: «Αν ρίχνω κι αν δε ρίχνω από τον ντρουβά μου ρίχνω!» εννοώντας ότι δεν ζημίωνε κανέναν, αφού έτρωγε από τα δικά του.

  • Αν δεν παινέψεις το σπίτι σου θα πέσει να σε πλακώσει.
  • Όποιος θέλει το καλό σου σε κάνει και κλαις, κι όποιος θέλει το κακό σου σε κάνει και γελάς.
  • Το λύκο τον βλέπουμε, τον ντορό γυρεύουμε.
  • Το ήμερο το αρνί βυζαίνει σε δύο μανάδες.